ماهیت اموال خارج از حاکمیت دولت‌ها از منظر فقه امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران

2 دکتری حقوق خصوصی دانشگاه امام صادق

چکیده

اموال خارج از حاکمیت دولت‌ها در مناطقی شامل دریاهای آزاد، جو، ماورای جو و قطب جنوب واقع شده است. این اموال از جمله دریاها، منابع معدنی، آبزیان، حیوانات خشکی، مدارهای ماهواره‌ای، اجرام سماوی، جو و ماورای جو را شامل می‌شود. با توجه به گستره مفهوم انفال در فقه امامیه، می‌توان اموال خارج از حاکمیت دولت‌ها را به جز مواردی که موضوعاً از ذیل مفهوم انفال خارج می‌گردد، جزء انفال به حساب آورد؛ زیرا، اموال مذکور فاقد مالک معین بوده و ذیل عموم روایاتی قرار می‌گیرد که کل دنیا و آنچه در آن است را متعلق به امام می‌داند. بعلاوه، مصادیقی که در روایات تحت عنوان انفال بیان شده از باب تمثیل است و امکان توسعه این مصادیق در ادوار زمانی و مکانی مختلف وجود دارد. اموال خارج از حاکمیت دولت‌ها از جمله این مصادیق است که برای مدیریت آن در اختیار امام به عنوان حاکم جامعه اسلامی قرار دارد. این تحقیق از دو بخش تشکیل شده است. در بخش نخست مصادیق و مفاهیم حاکم بر اموال خارج از حاکمیت دولت‌ها تبیین و در بخش دوم به ماهیت آن پرداخته می‌شود.

کلیدواژه‌ها


  1.  

    1. آقانظری، حسن؛ «تخصیص و بهره‌برداری از انفال در ایران: مطالعه موردی واگذاری معادن»؛ فصلنامه مجلس و راهبری، سال بیستم، شماره 73، بهار 1392.
    2. جمالی، حمیدرضا؛ میراث مشترک بشریت: مفهوم و کاربرد آن در حقوق بین‌الملل؛ جلد دوم: اصول حاکم بر کاربرد میراث مشترک بشریت؛ تهران: نشر فرهنگ شناسی، 1390.
    3. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه؛ مبانی اقتصاد اسلامی؛ تهران: انتشارات سمت، چاپ اول، 1371.
    4. عبداللهی، محسن؛ «تغییرات آب و هوایی: تاملی بر راهبرد‌ها و تدابیر حقوقی سازمان ملل متحد»؛ فصلنامه حقوق دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره 40، شماره 1، بهار 1389.
    5. فروتن، مصطفی؛ «حاکمیت بر فضا و مرز بین هوای جو و خارج از جو»؛ مجله کانون وکلا، شماره 106، سال 1346 .
    6. لیال، فرانسیس؛ لارسن، پاول؛ رساله‌ای در حقوق فضا؛ ترجمه سید محمد حسینی، تهران: انتشارات مجد، چاپ اول، 1393.
    7. هادوی تهرانی، علی اصغر؛ مبانی نظری ساختار مالکیت از دیدگاه قرآن؛ مجله اقتصاد اسلامی،‌ سال سوم، زمستان 1382، صص53-13.
    8. ابن ابى المجد، على بن حسن؛ إشارة السبق إلى معرفة الحق؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، 1414 ه‍.ق.
    9. ابن ادریس حلی، محمدبن منصور؛ السرائر؛ جلد1، قم: دفترانتشارات اسلامی، چاپ دوم،1410 ه‍.ق.

    10. ابن براج (قاضى)، عبدالعزیز؛ المهذب؛ جلد1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ اول، 1406 ه‍.ق.

    11. ابن زهره حلبى، حمزة بن على حسینى؛ غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع؛ مؤسسه امام صادق 7، قم، چاپ اول، 1417 ه‍.ق.

    12. اراکی، محسن؛ ملکیة المعادن فی الفقه الاسلامی؛‌ قم: مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، 1392.

    13. الجوزی، أبی الفرج جمال الدین عبد الرحمن بن علی بن محمد؛ زاد المسیر؛ جلد3، بی‌جا، المکتب الاسلامی، طبعة الثالثه،‌1404 ه‍.ق.

    14. حرّ عاملى، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعة؛ قم: مؤسسه آل البیت :، چاپ اول، 1409 ه‍.ق.

    15. حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى؛ تذکرة الفقهاء؛ جلد 1، قم: مؤسسه آل البیت :، چاپ اول، 1414 ه‍.ق.

    16. حلی (محقق)؛ شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام؛ جلد 1، قم: ‌موسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1408 ه‍.ق.

    17. دیلمى، عبدالعزیز بن سلار؛ المراسم العلویه؛ قم: معاونت فرهنگى مجمع جهانى اهل بیت :، 1414 ه‍.ق.

    18. شهید ثانی، زین الدین بن علی العاملی؛ مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام؛ قم: موسسه معارف الاسلامیه، چاپ اول، 1416 ه.ق.

    19. الشوکانی، محمد بن علی بن محمد؛ فتح القدیر الجامع بین فنی الروایة والدرایه؛ دار المعرفة، بیروت، چاپ اول، 1423هـ.ق. 

    20. شیخ المفید، محمد بن النعمان؛ المقنعه؛ قم: موسسه نشر اسلامی، 1413ه.ق.

    21. صالح المغامسی، صالح ابن عواد؛ معالم بیانیه فی آیات قرآنیه؛ ج25، دروس صوتیة قام بتفریغها موقع الشبکة الإسلامی، به آدرس: <http://www.islamweb.net>

    22. صدر، سید محمد باقر؛ اقتصادنا؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، 1417 ه‍ ق.

    23. طباطبائی، سید محمدحسین؛ تفسیر المیزان؛ ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم: انتشارات اسلامی، 1374.

    24. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن؛ الخلاف؛ جلد 3، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1407 ه.ق.

    25. طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن؛ المبسوط فی فقه الامامیة؛ جلد3، تهران: مکتبة المرتضویة للاحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، 1387.

    26. طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن؛ النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی؛ چاپ دوم، بیروت: دارالکتب العربی، 1400ه.ق.

    27. طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن؛  الإستبصار فیما اختلف من الأخبار؛ مصحح: حسن موسوی خرسان، جلد 3، تهران: دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، 1390ق

    28. عظیم آبادی، محمد أشرف بن أمیر؛ عون المعبود شرح سنن أبی داود؛ ومعه حاشیة ابن القیم: تهذیب سنن أبی داود وإیضاح علله ومشکلاته، جلد7، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ دوم، 1415 ه‍.ق.

    29. کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ جلد 1، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ه‍.ق.

    30. کاشف الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر؛ انوار الفقاهه؛ نجف: موسسه کاشف الغطاء، چاپ اول، 1422 ه‍.ق.

    31. محقق داماد، سید مصطفی؛ قواعد فقه بخش مدنی؛ تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ دوازدهم، 1384.

    32. المدنی، سید محمد هاشم؛ منظومة حقوق العترة النبویة بین التطبیق والنظریة؛ قم: المجمع العالمی لاهل البیت :، چاپ اول، 1428ه.ق.

    33. مکارم شیرازى، ناصر؛ القواعد الفقهیة؛ جلد 2، قم: مدرسه امام امیر المؤمنین 7، چاپ سوم، 1411 ه‍.ق.

    34. مکارم شیرازى، ناصر؛ أنوار الفقاهة فی أحکام العترة الطاهرة؛ کتاب الخمس و الأنفال، قم: انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب 7، چاپ اول، 1416 ه‍ ق.

    35. منتظرى، حسین‌على؛ دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة؛ جلد 4، قم: نشر تفکر، چاپ دوم، 1409 ه‍ ق.

    36. منتظری، حسین‌على؛ نظام الحکم فی الإسلام؛ قم: نشر سرایى، چاپ دوم، 1417 ه‍.ق.

    37. موسوی خمینی(امام)، سید روح‌الله؛ البیع؛ جلد3، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، تهران، 1378.

    38. موسوی خمینی(امام)، سید روح‌الله؛ کتاب البیع؛ جلد3، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1379.

    39. نجفی، محمد حسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ جلد 16 و 38، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، بی‌تا.

    40. نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى؛ عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه، چاپ اول، 1417 ه‍.ق.

    41. نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى؛ مستند الشیعة فی أحکام الشریعة؛ جلد 10، قم: مؤسسه آل البیت :، چاپ اول، 1415 ه‍ ق.

    42. همدانى، آقا رضا بن محمد هادى؛ مصباح الفقیه؛ جلد 3، قم: مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول، 1416 ه‍ ق.

    1. Allaby, Michael; Oceans: A Scientific History of Oceans and Marine Life; Facts on File. Inc., New York, 2009.
    2. Chaudhary, Nupur & Kumar, Vivek; “Legal Implementation of CDM in India: Challenges and Opportunities”; With inputs from N.Y.D. Babu and Preety Bhandari, CDM Investment Newsletter, Number 1, Issue 7, (2005).
    3. Birnie, Patricia W. & Boyle Alan E.; International Law and the Environment; Oxford University Press, 2009.
    4. Post, Alexandra Merlé; Deep Sea Mining and the Law of the Sea; Martinus Nijhoff Publisher, The Hugue, 1983.
    5. Shelton, Dinah; “Common Concern of Humanity”; Iustum Aequum Salutare, Vol. 1, 2009: 33–40.
    6. Sprankling, John G.; International Property Law; US: Oxford, 2014.
    7. Wiser, Glenn; “Frontiers in Trade: The Clean Development Mechanism and the General Agreement on Trade in Services”; International Journal of Global Environmental Issues, Vol. 2, Numbers 3-4, 2002.