بررسی فقهی ـ حقوقی تعهدات تخییری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه بوعلی سینا

2 استادیار گروه حقوق، دانشگاه بوعلی سینا همدان

3 دانشیار گروه حقوق، دانشگاه بوعلی سینا همدان

چکیده

موضوع «تعهد تخییری» ازجمله اقسام تعهد است. در این قسم تعهد، دو یا چند موضوع در عرض یکدیگر وجود دارند که فقط انجام یکی از موضوعات مدنظر است و با انجام یکی از آنها وفای ‌به ‌عهد صورت می‌گیرد و متعهد بری‌الذمه می‌شود. این نهاد حقوقی در بسیاری از نظام‌های حقوقی ـ ازجمله فرانسه و مصر ـ پذیرفته شده، احکام و قواعد آن بیان شده است. مسئله مهمی که درباره تعهد تخییری در نظام حقوقی ایران مطرح می‌شود، بررسی صحت و اعتبار این‌گونه تعهدات است که آیا این قسم تعهد در حقوق ایران مشروع و معتبر است؟ این پرسش ازآنجا سرچشمه می‌گیرد که مطابق مادّه 190 قانون مدنی ایران، مورد معامله باید معیّن باشد و ممکن است این تلقی پیش آید که تعهد تخییری، مغایر شرط مذکور بوده، به ‌دلیل مرددبودن موضوع تعهد و وقوع غرر، باطل است. مطالعه و دقت بیشتر موضوع نشان می‌دهد که تعهد تخییری با تعهد مردد، متفاوت است و غرر در آن جریان ندارد. علاوه‌براین بررسی پیشینه فقهی بحث مذکور بیانگر این است که تخییر در اجرای تعهد ـ هرچند به‌ عنوان نظر غیرمشهور ـ قائلان بزرگی از فقهای امامیه دارد که به صحت آن معتقدند.
پژوهش حاضر به شناسایی مفهوم و بررسی مبانی صحت و اعتبار تعهد تخییری در حقوق ایران با دقت در منابع معتبر فقهی می‌پردازد و احکام، اوصاف، ویژگی‌ها و چگونگی اجرای این تعهد را با مطالعه تطبیقی در حقوق مصر بیان می‌کند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. آذرنوش، آذرتاش؛ فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی؛ تهران: نشر نی، 1391.
  2. ابن‌ادریس، محمدبن‌منصور؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی؛ ج2، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
  3. ابن‌براج، عبدالعزیز؛ جواهرالفقه؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1411ق.
  4. ابن‌فارس، احمد؛ مجمل‌اللغ‍ة؛ بیروت: مؤسسة الرسالة، 1406ق.
  5. ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم؛ لسان‌العرب؛ ج9، چ1، بیروت: دار احیاء العربی، 1408ق.
  6. ابوجیب، سعدی؛ القاموس الفقهی لغة و إصطلاحاً؛ چ2، دمشق: دارالفکر، 1408ق.
  7. اراکی، محمدعلی؛ کتاب البیع؛ ج2، چ1، قم: مؤسسه در راه حق، 1415ق.
  8. اردبیلی، احمد‌بن‌محمد؛ مجمع‌ الفائدة و البرهان؛ ج8، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
  9. الفار، عبدالقادر؛ أحکام الإلتزام؛ عمان: مکتبة دارالثقافة للنشر والتوزیع، 1997م.
  10. افتخاری، جواد؛ کلیات عقود و حقوق تعهدات؛ چ1، تهران: میزان، 1382.
  11. امامی، سیدحسن؛ حقوق مدنی؛ ج1، چ30، تهران: انتشارات اسلامیه، 1389.
  12. انصاری، مرتضی؛کتاب المکاسب؛ ج4، چ5، قم: مجمع الفکرالإسلامی، 1424ق.
  13. انصاری، مسعود و محمدعلی طاهری؛ دانشنامه حقوق خصوصی؛ ج1، چ3، تهران: انتشارات جنگل، 1388.
  14. الهویی نظری، مهدی؛ «مطالعه تطبیقی نهاد تعهدات تخییری»؛ مجله حقوقی دادگستری؛ ش79، پاییز 1391.
  15. بحرانی، یوسف؛ الحدائق الناضرة؛ ج18، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1405ق.
  16. بدراوی، عبدالمنعم؛ النظریة العامة للإلتزامات فی القانون المدنی المصری؛ ج2، قاهره: مکتبة عبدالله وهبه، 1973م.
  17. پورسید، بهزاد؛ جزوه حقوق مدنی 6 (دوره کارشناسی)؛ تهران: دانشگاه امام صادق†، 1386.
  18. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ حقوق تعهدات؛ چ3، تهران: کتابخانه گنج دانش، 1378.
  19. جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد؛ الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)؛ ج2، چ1، بیروت: دارالعلم للملایین، 1410ق.
  20. حسینی روحانی، سیدصادق؛ فقه الصادق†؛ ج16، چ1، قم: دارالکتاب، 1412ق.
  21. حسینی عاملى، سیدجواد؛ مفتاح الکرامة؛ ج19، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1419ق.
  22. حسینی مراغی، میرعبدالفتاح؛ العناوین الفقهیة؛ ج2، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
  23. حلّی (علامه حلّی)، حسن‌بن‌یوسف؛ تذکرة الفقهاء؛ ج10، چ1، قم: مؤسسه آل‌البیت‰، 1414ق.
  24. حلّی (علامه حلّی)، حسن‌بن‌یوسف؛ قواعد الأحکام؛ ج2، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1420ق.
  25. حلّی (علامه حلّی)، حسن‌بن‌یوسف؛ مختلف الشیع‍ة؛ ج6، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
  26. حلّی (علامه حلّی)، حسن‌بن‌یوسف؛ نهایة الأحکام فی معرفة الأحکام؛ ج2، چ1، قم: مؤسسه آل‌البیت‰، 1419ق.
  27. رحیمی، حبیب‌الله و خسرو محمودزاده؛ «مطالعه تطبیقی تحلیل ماهیت عقد احتمالی در حقوق ایران و مصر»، مجله مطالعات حقوق تطبیقی؛ ش2، پاییز و زمستان 1393، ص401ـ429.
  28. زمخشری، محمود‌بن‌عمر؛ أساس البلاغة؛ بیروت: مکتبة لبنان، 1996م.
  29. سبزواری، محمدباقر؛ کفایة الأحکام؛ ج1، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1423ق.
  30. سعد، نبیل ابراهیم؛ النظریة العامة للإلتزام؛ ج2، چ2، بیروت: دارالنهضة العربیة، 1998م.
  31. سلطان، انور؛ مصادر الإلتزام؛ بیروت: دارالنهضة العربیة، 1980م.
  32. سنهوری، احمد عبدالرزاق؛ الوسیط فی شرح القانون المدنی؛ ج3، چ3، بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیة، 1998م.
  33. شهیدی، مهدی؛ تشکیل قراردادها و تعهدات؛ چ8، تهران: مجد، 1390.
  34. ضریر، صدیق محمد امین؛ الغرر و اثره فی العقود فی الفقه الإسلامی؛ بیروت: دارالجیل، 1410ق.
  35. طاهرى، حبیب‌الله؛ حقوق مدنى؛ ج4، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1418ق.
  36. طوسى، ابوجعفر؛ الخلاف؛ ج3، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.
  37. عاملی (شهید اول)، محمدبن‌مکی؛ الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیه؛ ج3، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
  38. عاملی (شهید اول)، محمدبن‌مکی؛ القواعد و الفوائد؛ ج2، چ1، قم: کتابفروشی مفید، 1400ق.
  39. عاملی (شهید اول)، محمد‌بن‌مکی؛ اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة؛ چ1، بیروت: دارالتراث ـ دارالإسلامیه، 1410ق.
  40. عاملی (شهید ثانى)، زین‌الدین‌بن‌على؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة؛ ج2، چ2، قم: ارغوان دانش، 1426ق.
  41. عبدالرحمن، محمود؛ معجم المصطلحات والألفاظ الفقهیة؛ ج3، [بی‌جا]: داراحیاءالعربی، 1420ق.
  42. علی‌آبادی، علی؛ ایجاد و سقوط تعهدات ناشی از عقد در حقوق اسلامی؛ چ1، تهران: دانشگاه تهران، 1381.
  43. عمید، حسن؛ فرهنگ عمید؛ چ8، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1375.
  44. غانم، اسماعیل؛ النظریة العامة للإلتزام؛ ج2، قاهره: مکتبة عبدالله وهبه، 1968م.
  45. فخرالمحققین، محمد‌بن‌حسن؛ إیضاح الفوائد؛ ج1، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1387.
  46. کاتوزیان، ناصر؛ دوره عقود معیّن؛ ج1، چ10، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1387.
  47. کاتوزیان، ناصر؛ نظریه عمومی تعهدات؛ چ3، تهران: نشر میزان، 1385.
  48. کرکی (محقق ثانی)، على؛ جامع المقاصد؛ ج4، چ2، قم: مؤسسه آل‌البیت‰، 1414ق.
  49. محقق داماد، سیدمصطفی و همکاران؛ حقوق قراردادها در فقه امامیه؛ ج2، چ1، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389.
  50. محمدی، ابوالحسن؛ قواعد فقه؛ چ12، تهران: میزان، 1390.
  51. مشکینی، میرزاعلی؛ اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها؛ چ6، قم: نشر الهادی، 1416ق.
  52. مظفر، محمدرضا؛ أصول الفقه؛ ج2، چ5، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1375.
  53. مظفری، خدیجه؛ «تعهد تخییری»؛ فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، ش1، بهار 1394.
  54. نراقی، ملااحمد؛ عوائدالأیام؛ چ1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1417ق.
  55. نراقی، ملااحمد؛ مستند الشیعة فی أحکام الشریعة؛ ج14، چ1، قم: مؤسسه آل‌البیت‰، 1415ق.
حقوق اسلامی
دوره 14، شماره 52
خرداد 1396
صفحه 69-95

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار