تفاسیر دوگانه در شرط رشد و کمال عقل در حقوق کیفری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه قم

2 استادیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه قم

3 استادیار مرکز تحقیقات سازمان پزشکی قانونی تهران

چکیده

قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 سیاست کیفری نوینی را در مورد افراد کمتر از هجده سال اتخاذ کرده و مجازات‌های کمتری را نسبت به افراد بزرگسال پیش‌بینی کرده است. اما مهم‌ترین ابتکار قانون‌گذار مربوط به درج شرط رشد و کمال عقل برای اعمال مجازات‌های حدی و قصاصی است. با این وجود ابهامات مهمی در این رویکرد قانون‌گذار به چشم می‌خورد. آنچه که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته، توجه به مفهوم و شرایط رشد و کمال عقل در خصوص جرایم حدی و قصاصی و انطباق آن با موازین شرعی و نظرات فقهای امامیه می‌باشد. هم‌چنین در خصوص مجازات‌های اطفال و نوجوانان 9 تا 18 سال تمام شمسی بایستی گفت برای آن‌ها در تعزیرات با فاقد رشد و کمال عقل مفروض انگاشتن، مسئولیت کیفری تدریجی مقرر شده است اما در جرایم حدی و قصاصی تنها افراد بالغ به شرط احراز شدن رشد و کمال عقل، موضوع مجازات‌های حدی و قصاصی قرار خواهند گرفت. در غیر این صورت به مانند افراد غیربالغ به مجازات‌های جایگزین محکوم خواهند شد. با این حال ابهامات فراوان و تشتت آرا قضات در این خصوص اصلاح مقررات مربوط به آن را ضروری می‌نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1.  

    1. 1.آقایی‌نیا، حسین؛ جرایم علیه اشخاص (جنایت)؛ چ16، تهران: انتشارات میزان، 1396.
    2. 2.افرام البستانی، فؤاد؛ مُنجدالطُّلاب؛ ترجمه محمد بندرریگی؛ چ3، تهران: انتشارات اسلامی، 1361.
    3. 3.انصاری، مسعود و محمدعلی طاهری؛ دانشنامه حقوق خصوصی؛ ج2، چ3، تهران: انتشارات جنگل، 1388.
    4. 4.بهمن‌پوری، عبدالله، عبدالرضا شریفی و ابوالفضل علیشاهی قلعه‌جوقی؛ «نقدییفری از منظر فقه و حقوق»، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان؛ ش76، تابستان 1396، ص79ـ57.
    5. 5.تدیّن، عباس؛ یفری تطبیقی اطفال؛ چ1، تهران: انتشارات میزان، 1396.
    6. 6.حاجی‌ده‌آبادی، محمدعلی و مهشید یوشی؛ «جلوه‌های روییتی نسبت به بزهدیدگان عادی در قانون مجازات اسلامی»،  ش2، اردیبهشت 1395، ص58ـ45.
    7. 7.حرّ عاملی، محمد‌بن‌حسن؛ وسائل‌الشیعة إلی تحصیل مسائل‌الشریعة؛ ج13، چ6، تهران: انتشارات اسلامیه، 1367.
    8. 8.حرّ عاملی، محمدبن‌حسن؛ وسائل‌الشیعه إلی تحصیل مسائل‌الشریعة؛ ج1، 19، 20، 21 و 28، چ1، بیروت: مؤسسه آل‌البیت لإحیاءالتراث، 1413ق.
    9. 9.حلّی (علامه حلّی)، حسن بن یوسف؛ تحریالشرعیة علی مذهب‌الإمامیة؛ ج5، چ1، قم: مؤسسه امام صادق، 1420ق.
    10. 10.حلّی (محقق حلّی)، ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن؛ شرائع‌الإسلام فی مسائل الحلال والحرام؛ ج1، چ2، تهران: انتشارات استقلال، 1403ق.
    11. 11.خالقی، علی؛ آیین دادرسییفری؛ ج1، چ34، تهران: انتشارات شهر دانش، 1396.
    12. 12.خمینی، سیدروح‌الله؛ مستند تحریرالوسیلةیام، 1400ق.
    13. 13.خواجه‌نوری، یاسمن؛ جهانی‌یفری چ1، تهران: انتشارات میزان، 1396.
    14. 14.راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب‌القرآن؛ ترجمه سیدغلامرضا خسروی حسینی؛ ج2، چ2، تهران: انتشارات مرتضوی، 1374.
    15. 15.رهامی، محسن؛ «رشد جزایی»، یاسی (دانشگاه تهران)؛ ش58، زمستان 1381، ص198ـ167.
    16. 16.ساداتی، سیدمحمدمهدی؛ «شرایط اعمال قاعده درا در فقه امامیه و قانون مجازات اسلامی»، مجله مطالعات فقه و حقوق اسلامی؛ ش14، بهار و تابستان 1395، ص146ـ113.
    17. 17.صادق‌نیا، مریم؛ مسئولییفری اطفال در آیینه قانون و فقه؛ چ1، قم: انتشارات دارالنشر اسلام، 1393.
    18. 18.عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین الدین بن علی؛ ‌الأفهام إلی تنقیح شرائع‌الإسلام؛ ج14، چ1، قم: مؤسسه معارف اسلامی، 1413ق.
    19. 19.غلامیان، مرتضی، میثم احمدی، حسینعلییخا و ابوالفضل نییی حبس در قانون مجازات اسلامی»، مجله مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه؛ ش3، پاییز 1396، ص139ـ132.
    20. 20.فاضل هندی، بهاالدین محمدبن حسن؛ ‌اللثام والإی؛ ج10، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1416ق.
    21. 21.فتاحی زفرقندی، سجاد؛ «بررسی مجازات‌های جایگزین حبس در اسناد بین‌المللی و ایی مختلف»، فصلنامه مطالعات حقوق؛ ش1، تابستان 1395، ص70ـ53.
    22. 22.فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد؛ ین؛ چ1، قم: مؤسسه دارالهجره، 1405ق.
    23. 23.قرشی، سیدعلی‌قاموس قرآنیه، 1361.
    24. 24.قیاسی، جلال‌الدین و مسعود حیدری؛ «مطالعه معیار بلوغ در تحقق مسئولییفری در لسان شارع، متشرعین و حقوق ایران»، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی؛ ش32، تابستان 1392، ص104ـ87.
    25. 25.قیاسی، جلال‌الدین، حمید دهقان و قدرت‌الله خسروشاهی؛ مطالعه تطبیقی حقوق جزای عمومی (اسلام و حقوق موضوعه)؛ ج1، چ4، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391.
    26. 26.ینی، محمد‌بن‌یعقوب؛ ی؛ ج2 و 7، چ1، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1430ق.
    27. 27.محمدی، قاسم؛ «رشد عقلانی و حقوق جنایی»، مجله دین و ارتباطات؛ ش24، زمستان 1383، ص232ـ201.
    28. 28.محمودی، فیروز؛ «قاعده درأ و تطبیق آن با تفسی‌نفع متهم در حقوق موضوعه»، مجله دین و ارتباطات؛ ش9، بهار 1378، ص160ـ123.
    29. 29.معین، محمد؛ فرهنگ فارسی معین؛ چ8، تهران: انتشارات سرایش، 1385.
    30. 30.منصوری، الهام؛ یفری ایران (پایان‌ی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی)؛ تهران: دانشگاه آزاد اسلامی
    31. 31.موسوی بجنوردی، سیدمحمد و راضیه زارعی؛ «جایگاه رشد در تحقق مسئولییفری با رویی بر نظر امام خمینی»، پژوهشنامه متین؛ ش64، پاییز 1393، ص18ـ1.
    32. 32.نجفی، محمدحسن؛ ی شرح شرائع‌الإسلامیه، 1394.
    33. 33.هاشمی خانعباسی، علی و سیدمهدی احمدی؛ «بررسی فقهی و حقوقی تأثیر شبهه در رفع مجازات»، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی؛ ش39، بهار 1394، ص150ـ135.
    34. 34.هاشمی، سیدحسین؛ «دختران؛ سن رشد و مسئولییفری»، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان؛ ش23، بهار 1383، ص300ـ247.