مفهوم و جایگاه عنف در حقوق کیفری ایران
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
نویسندگان
دانشگاه تهران
چکیده
مفهوم عنف در حقوق کیفری کمتر محل بحث حقوقدانان بوده است. نبود تعریفی روشن از عنف در قوانین کیفری از یک سو و وجود مفاهیمی چون اکراه و اجبار در کنار عنف از سوی دیگر، ابهاماتی را در خصوص ماهیت این مفهوم ایجاد کرده است. این مقاله در بخش تحلیل ماهیت عنف این مهم را به اثبات میرساند که عنف موقعیتی است که در آن از بزهدیده سلب اراده گردد یا اراده او غیرآزادانه یا غیرآگاهانه باشد. درحقیقت فقدان اراده یا فقدان رضایت در بزهدیده، عنصر اساسی عنف است.
واکاوی جایگاه عنف در سیاست کیفری ایران و تأثیرگذاری این امر بر تحقق جرم و میزان مجازات در مقاله پیش رو این مهم را به اثبات میرساند که نظام حقوق کیفری ایران در برابر عنف دچار کاستیهایی است که مهمترین آن، عدم تأثیرگذاری عنف بر تشدید مجازات در برخی جرایم است. رویکرد قانونگذار در جرایمِ توأم با عنف، همواره مبتنی بر شدت مجازات نبوده و در بسیاری موارد در تعیین مجازات نقشی برای عنف قائل نشده است. این امر موجب شده است مجازات مرتکب در صورت تحقق و عدم تحقق عنف یکسان باشد که پذیرفتنی نیست؛ ازاین‌رو سیاست تقنینی فعلی در برابر عنف نیازمند بازنگری است.
کلیدواژه‌ها
- آقایینیا، حسین؛ جرایم علیه اشخاص (شخصیت معنوی)؛ چ6، تهران: نشر میزان، 1392.
- الهام، غلامحسین و محسن برهانی؛ درآمدی برحقوق جزای عمومی، چ1، تهران: نشر میزان، 1394.
- ایمانی، عباس؛ فرهنگ اصطلاحات حقوق کیفری؛ چ2، تهران: انتشارات نامه هستی، 1386.
- بازگیر، یدالله؛ قانون مجازات اسلامی در آیینه آرای دیوان عالی کشور: حدود (جرایم خلاف اخلاق حسنه)؛ چ2، تهران: انتشارات بازگیر، 1382.
- توجهی، عبدالعلی و محمدهادی توکلپور؛ «وجوه تمایز زنا و تجاوز به عنف با تأکید بر شیوه اثبات»، پژوهشنامه حقوق اسلامی؛ ش34، 1390.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ مبسوط در ترمینولوژی حقوق؛ چ1، تهران: انتشارات گنج دانش، 1378.
- دهخدا، علیاکبر؛ لغتنامه دهخدا؛ تهران: مؤسسه لغتنامه دهخدا، 1377.
- رزمجو، حسین؛ زنا و اعمال منافیعفت در حقوق موضوعه و مذاهب اربعه؛ پایاننامه کارشناسی ارشد رشته حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 1374.
- زراعت، عباس؛ جرایم علیه اشخاص؛ چ1، تهران: نشر جنگل، 1392.
- سلطانیوش، اسماعیل؛ هتک حرمت مسکن در نظام کیفری ایران و فقه؛ پایاننامه کارشناسی ارشد رشته حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 1381.
- عمید، حسن؛ فرهنگ عمید؛ چ8، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1371.
- فتحی، حجتالله؛ شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی؛ چ1، تهران: مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، 1393.
- فرجیها، محمد و هاجر آذری؛ «حمایت کیفری از زنان قربانی تجاوز به عنف در حقوق ایران»، فصلنامه رفاه اجتماعی؛ ش40، 1390.
- قافی، حسین، سعید شریعتی؛ اصول فقه کاربردی؛ چ8، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392.
- مرکز تحقیقات فقهی قوه قضاییه؛ مجموعه آراء فقهی در امور کیفری؛ چ2، قم: معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه- مرکز تحقیقات فقهی، 1382.
- معصومی، حمید؛ عنف در جرایم جنسی در حقوق ایران و انگلستان؛ پایاننامه کارشناسی ارشد رشته حقوق جزا و جرمشناسی، دانشکده حقوق دانشگاه تهران پردیس قم، 1392.
- معین، محمد؛ فرهنگ فارسی؛ چ8، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1371.
- مکارم شیرازی، ناصر؛ استفتائات جدید؛ چ2، قم: انتشارات مدرسه امام علی ابن ابیطالب علیه السلام، 1427ق.
- میرمجیدی، سیده سپیده؛ رویکرد جنسیت محور به گفتمان تقنینی و قضایی نهادهای حقوق کیفری عمومی ایران؛ پایاننامه کارشناسی ارشد رشته حقوق کیفری و جرمشناسی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، 1390.
- میرمحمدصادقی، حسین؛ «مطالعه تطبیقی مفهوم عنف در جرایم جنسی»، ماهنامه دادرسی؛ ش76، 1388.
- نوربها، رضا؛ زمینه حقوق جزای عمومی؛ چ26، تهران: کتابخانه گنج دانش، 1388.
- یوسفی، محمد؛ سیاست جنایی اسلام در قبال تجاوز جنسی؛ رساله دکتری رشته حقوق جزا و جرمشناسی، دانشکده حقوق دانشگاه تهران پردیس قم، 1393.
- ابنمنظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ چ3، بیروت؛ دار الفکر للطباعهًْ و النشر و التوزیع، 1414ق.
- انصاری، مرتضی؛ المکاسب؛ چ3، قم: مؤسسه مطبوعاتی دار الکتاب، 1410ق.
- جوهری، اسماعیل بن حماد؛ الصحاح؛ چ1، بیروت؛ دار العلم للملایین، 1410ق.
- خمینی (امام)، سیدروحالله؛ تحریر الوسیلهًْ؛ چ8، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1420ق.
- خویی، سیدابوالقاسم؛ تکملهًْ المنهاج؛ چ28، قم: مدینة العلم، 1410ق.
- روحانی، سیدصادق؛ فقه الصادق؛ چ1، قم: دار الکتاب، 1412ق.
- سبحانی، جعفر؛ نظام القضاء و الشهادهًْ فی الشریعهًْ الاسلامیهًْ الغراء؛ چ1، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1418ق.
- صاحب بن عباد، اسماعیل؛ المحیط فی اللغهًْ؛ چ1، بیروت: عالم الکتاب، 1414ق.
- صدر، سیدمحمدباقر؛ بحوث فی علم الاصول؛ چ1، بیروت: الدار الاسلامیه، 1417ق.
- صدوق، محمد بن علی؛ المقنع؛ چ1، قم: مؤسسه امام هادی علیهالسلام، 1415ق.
- طباطبایی، سیدمحمد؛ منهاج الصالحین؛ چ1، بیروت: دارالصفوهًْ، 1415ق.
- طریحی، فخرالدین؛ مجمع البحرین؛ چ3، تهران: انتشارات مرتضوی، 1416ق.
- عاملی، زینالدین بن علی (شهید ثانی)؛ الروضهًْ البهیهًْ فی شرح اللمعهًْ الدمشقیهًْ؛ چ1، قم: انتشارات داوری، 1410ق.
- عکبری، محمد بن نعمان (شیخ مفید)؛ المقنعهًْ؛ چ1، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
- فاضل لنکرانی، محمد؛ جامع المسائل؛ چ1، قم: انتشارات امیر قلم، 1425ق.
- فاضل لنکرانی، محمد؛ تفصیل الشریعهًْ فی شرح تحریر الوسیلهًْ؛ چ1، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام، 1422ق.
- قرشی، سیدعلیاکبر؛ قاموس قرآن؛ چ6، تهران: دار الکتب الاسلامیهًْ، 1412ق.
- مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات قرآن الکریم؛ چ1، تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر، 1402ق.
- مظفر، محمدرضا؛ اصول الفقه؛ چ3، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1416ق.
- مکارم شیرازی، ناصر؛ انوار الفقاههًْ- کتاب الحدود و التعزیرات؛ چ1، قم: انتشارات مدرسه امام علی ابن ابیطالب علیه السلام، 1418ق.
- منتظری، حسینعلی؛ الاحکام الشرعیهًْ علی مذهب اهل البیت علیهم السلام؛ چ1، قم: نشر فکر، 1413ق.
- منتظری، حسینعلی؛ کتاب الحدود؛ چ1، قم: دار الفکر، 1400ق.
- موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم؛ فقه الحدود و التعزیرات؛ چ2، قم: مؤسسه نشر لجامعهًْ المفید، 1427ق.
- مؤمن، محمد؛ مبانی تحریرالوسیلهًْ؛ چ1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1422ق.
- نجفی، محمدحسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ چ7، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1404ق.
- واسطی زبیدی، سیدمحمدمرتضی؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ چ1، بیروت: دار الفکر و الطباعهًْ، 1414ق.
)