1
عضو هیأت علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
2
موسسه مصباح هدی
چکیده
مصلحت مؤلفه‌ای که به جهت کاربرد فراوان در ابعاد مختلف زندگی انسان، شکی در اهمیت آن نیست لیکن می‌بایست جایگاه آن در ساحت‌های مختلف زندگی به روشنی تبیین شود. در این پژوهش از اطلاعات بدست آمده از منابع کتابخانه‌ای با روش توصیفی_تحلیلی به جایگاه مصلحت پرداخته می‌شود. هر یک از ساحت‌های استنباط احکام شرعی، تقنین قوانین و اجرا دارای ویژگی‌های متمایز از یکدیگر هستند که منجر به بررسی مستقل جایگاه مصلحت در هر یک می‌شود. مصلحت در ساحت استنباط، به مثابه ملاک جعل احکام الاهی می‌باشد به نحوی که هر یک از تقسیم‌های احکام شرعی نوعی از ارتباط را با مصلحت به عنوان ملاک جعل حکم دارد. در ساحت تقنین، قوانین که مابه‌ازای فقهی در احکام شرعی دارند، مصلحت به همان معنای ملاک جعل خواهد بود لیکن در قوانین فاقد مابه‌ازای فقهی به مثابه موضوع احکام ولایی و اختیار حاکم اسلامی در وضع قوانین مورد نیاز به تناسب اقتضای شرایط زمانی و مکانی می‌باشد. جایگاه مصلحت در ساحت اجرا نیز در دو رویکرد الف) اجرای مصلحت به مثابه «قید متعلق حکم شرعی یا قانون» و ب) مصلحت اجرا مشتمل بر تغییر شرایط به نحوی که اجرای احکام و قوانین اولیه ممکن نباشد و تزاحم احکام و قوانین با یکدیگر می‌باشد.
)