دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی ، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران
چکیده
کسی که از ادای حقی عینی یا دینی به صاحب حق امتناع می‌ورزد، ذیحق می‌تواند نزد حاکم اقامه دعوی کرده و حق خویش را استیفا کند. طریق دیگری نیز تحت عنوان تقاص برای دست‌یازی به حق و البته مشروط به شرایطی مورد تجویز شارع مقدس قرار گرفته است. حال اگر کسی که یک تکلیف مالی مانند زکات یا خمس به عهده او آمده است اما از ادای آن امتناع می‌ورزد، آیا در چنین فرضی نیز شخص فقیر به‌عنوان ذینفع از پرداخت زکات و خمس می‌تواند به قصد تقاص به دست‌یازی زکات و خمس از اموال غنی اقدام نماید؟ شرط اساسی در تحقق موضوع تقاص، ثبوت حقی از مدعی به عهده مدعی علیه است. برخی فقیهان امامیه به وجود این حق فقیر نسبت به غنی اذعان می‌کنند و دست‌یازی به زکات و خمس از اموال غنی درصورتی‌که غنی از ادای آن امتناع ورزد را برای او تجویز می‌کنند. این مقاله می‌کوشد با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، چگونگی تعلق حق فقرا به زکات و خمس در اموال غنی را تبیین نماید و بدین وسیله قول به جواز تقاص را مورد نقد قرار داده و قول اکثریت فقیهان مبنی بر عدم صحت تقاص فقیر از اموال غنی را تقویت نماید.
)