ممنوعیت فقهی استفاده از سلاح هسته‌ای در شرایط اضطرار جنگی
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
2 پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
چکیده
سلاح هسته‌ای را باید هراس‌انگیزترین و پرمخاطره‌ترین ابزار موجود در دست بشر بشمار آورد. از طرفی کارایی بالای این سلاح در پایان‌بخشیدن آنی جنگ، برخی کشورها را به تولید و حتی استفاده از آن واداشته، و از طرف دیگر پیامدهای اسفناکی که حاصل تولید و استفاده از این سلاح می‌باشد، بستر گسترده‌ای را برای مباحث حقوقی و اخلاقی گشوده است. همچنین می‌توان جایگاه این مباحث را در دانش فقه بر اساس ادله نقلی و عقلی بدست آورد و موضع روشنی از نظام حقوقی اسلام در این حوزه را عرضه نمود.
مقاله پیش روی استفاده از سلاح هسته‌ای در حالت اضطرار جنگی که بقا و عدم شکست در جنگ نیازمند بکارگیری این سلاح است را مورد بررسی قرار می‌دهد. این نوشتار با رویکرد فقهی و با محورقراردادن ادله نقلی و عقلی درصدد دست‌یابی به حکم تکلیفی استفاده از این سلاح در وضعیت اضطرار جنگی می‌باشد. با بازخوانی مجدد قاعده اضطرار در فقه شیعه و منابع استنباط حکم، می‌توان ضابطه «ضرر اقلّ» را به عنوان یکی از ضوابط اجرایی این قاعده مطرح کرد. با درک مفاد این ضابطه و با درک پیامدهای خسارت‌بار ناشی از سلاح هسته‌ای می‌توان به حکم حرمت استفاده از این سلاح در شرایط اضطرار جنگی وصول یافت.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- انصاری. محمدعلی. 1415 ق. الموسوعةالفقهیةالمیسرة. قم. مجمع الفکر الاسلامی. چاپ اول.
- ابنادریس حلی، محمد. 1410 ق. السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم. دفتر انتشارات اسلامی. چاپ دوم.
- ابن‌حزم، علی‌بن‌احمد. [بی‌تا]. المحلی. بیروت. دارالفکر.
- ابن‌رجب، زین الدین عبدالرحمن‌بن‌احمد. 1419 ق. تقریر القواعد و تحریر الفوائد. عربستان. دار ابن‌عفان. چاپ اول.
- ابن‌عاشور، محمدبن‌طاهر. [بی‌تا]. التحریر و التنویر. بیروت. مؤسسة التاریخ. چاپ اول.
- ابن‌قدامه، عبدالله. [بی‌تا]. المغنی. بیروت. دار الکتاب العربی.
- بحرالعلوم، سید مهدی، 1405 ق. الفوائد الرجالیة. تهران. مکتبة الصادق. چاپ اول.
- تبریزی، جواد. 1426 ق. تنقیح مبانی الاحکام- کتاب القصاص. قم. دار الصدیقة الشهیدة. چاپ دوم.
- تبریزی، جواد. [بی‌تا]. استفتاءات جدید. قم. [بی‌نا].
- جعفری، محمدتقی، 1419 ق. رسائل فقهی. تهران. مؤسسه منشورات کرامت. چاپ اول.
- حر عاملی، محمدبن‌حسن. 1409 ق. وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة. قم. مؤسسه آل البیت. چاپ اول.
- حسینی روحانی، سیدصادق. 1412 ق. فقه الصادق. قم. دار الکتاب. چاپ اول.
- حسینی شیرازی، سیدمحمد. [بی‌تا]. الفقه- کتاب الجهاد، الامر بالمعروف و النهی عن المنکر. قم. دار القرآن الحکیم.
- حسینی شیرازی، سیدمحمد. 1413 ق. الفقه- القواعد الفقهیة. قم. [بی‌نا].
- حکمت‌نیا، محمود. 1392. «سلاحهای کشتارجمعی و مبانی فقهی و حقوقی ممنوعیت استفاده از آنها». مجله حقوق اسلامی. سال10. ش38.
- حلبی، تقی الدین ابوالصلاح. 1403 ق. الکافی فی الفقه. اصفهان. کتابخانه امام امیرالمؤمنین. چاپ اول.
- حلی (علامه)، حسن‌بن‌یوسف. 1420 ق. تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة. قم. مؤسسه امام صادق. چاپ اول.
- _______. 1414 ق. تذکرة الفقهاء. قم. موسسه آل البیت. چاپ اول.
- _______. 1413 ق. قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم. دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
- _______. 1412 ق. منتهی المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد. مجمع البحوث الاسلامیة. چاپ اول.
- حلی (محقق)، نجم الدین. 1408 ق. شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم. مؤسسه اسماعیلیان. چاپ دوم.
- حلی، یحیی‌بن‌سعید. 1405 ق. الجامع للشرائع. قم. مؤسسة سیدالشهداء العلمیة. چاپ اول.
- خمینی، سیدروح الله. 1389. صحیفه امام. تهران. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی. چاپ پنجم.
- خوئی، سید ابوالقاسم. 1416 ق. صراط النجاة. قم. مکتب نشر المنتخب. چاپ اول.
- الدسوقی، محمد. [بی‌تا]. حاشیة الدسوقی علی الشرح الکبیر. بیروت. دار احیاء الکتب العربیة.
- الرملی، شمس الدین. 1412 ق. نهایة المحتاج الی شرح المنهاج. بیروت. دار احیاء التراث العربی. چاپ اول.
- زمخشری، جارالله محمودبن‌عمر. 1417 ق. الفائق فی غریب الحدیث. بیروت. دار الکتب العلمیة.
- سبزواری، سید عبدالاعلی. 1413 ق. مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام. قم. مؤسسه المنار. چاپ چهارم.
- سبزواری، علی مؤمن. 1421 ق. جامع الخلاف و الوفاق. قم. زمینه‌سازان ظهور. چاپ اول.
- السبکی، تاج الدین عبدالوهاب. 1411 ق. الاشباه و النظائر. بیروت. دارالکتب العلمیة. چاپ اول.
- السرخسی، شمس الدین. 1406 ق. المبسوط. بیروت. دارالمعرفة.
- السید خطاب، حسن. 1430. «الضرورات تبیح المحظورات و تطبیقاتها المعاصرة فی الفقه الاسلامی». مجله الاصول و النوازل. شماره 2.
- سیستانی، سیدعلی. 1414 ق. قاعدة لا ضرر و لا ضرار. قم. مکتب سماحة آیة الله العظمی السید السیستانی.
- السیوطی، عبدالرحمن. 1399 ق. الأشباهو النظائر. مکه. دار الباز. چاپ اول.
- الشافعی، محمدبن‌ادریس. 1400 ق. الام. بیروت. دار الفکر. چاپ اول.
- الشربینی الخطیب، محمد. 1377 ق. مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج. بیروت. دار احیاء التراث العربی.
- الشوکانی، محمدبن‌علی. 1973 م. نیل الاوطار من احادیث سید الاخیار شرح منتقی الاخبار. بیروت. دارالجیل.
- صادقی تهرانی، محمد. [بی‌تا]. اصول الإستنباط بین الکتاب و السنة. قم. انتشارات شکرانه.
- صدر، سیدمحمد. 1420 ق. ما وراء الفقه. بیروت. دار الاضواء. چاپ اول.
- صدقی، محمدبن‌احمد آل بورنو ابوحارث الغزی. 1416 ق. الوجیز فی ایضاح قواعد الفقه الکلیة. بیروت. مؤسسة الرسالة. چاپ چهارم.
- صدوق، محمدبن‌علی‌بن‌بابویه. 1386 ق. علل الشرائع. قم. کتابفروشی داوری. چاپ اول.
- طباطبائی، سیدعلی. 1418 ق. ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل. قم. مؤسسه آل البیت. چاپ اول.
- طباطبائی حکیم، سیدمحمدسعید، 1422 ق. مرشد المغترب. نجف. دفتر آیة الله. چاپ اول.
- طرابلسی، قاضی عبدالعزیز ابن براج. 1411 ق. جواهر الفقه. قم. دفتر انتشارات اسلامی. چاپ اول.
- طوسی، محمدبن‌حسن. 1407. الخلاف. قم. دفتر انتشارات اسلامی. چاپ اول.
- _____. 1387 ق. المبسوط فی فقه الامامیه. تهران. المکتبة المرتضویة. چاپ سوم.
- _____. 1400 ق. النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت. دار الکتاب العربی. چاپ دوم.
- عاملی (شهید ثانی)، زین الدین. 1410 ق. الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم. کتابفروشی داوری. چاپ اول.
- ______________. 1413 ق. مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. قم. مؤسسة المعارف الاسلامیة. چاپ اول.
- عاملی (شهید اول)، محمدبن‌مکی، 1417 ق. الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة. قم. دفتر انتشارات اسلامی. چاپ دوم.
- عراقی، ضیاء الدین. 1414 ق. شرح تبصرة المتعلمین. قم. دفتر انتشارات اسلامی. چاپ اول.
- علیدوست، ابوالقاسم. 1390. فقه و مصلحت. تهران. انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. چاپ دوم.
- عمید زنجانی، عباس‌علی. 1383. فقه سیاسی. تهران. انتشارات امیرکبیر.
- قمی گیلانی، ابوالقاسم. 1413 ق. جامع الشتات فی اجوبة السؤالات. تهران. مؤسسه کیهان. چاپ اول.
- الکاسانی، علاء الدین. 1409 ق. بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع. پاکستان. المکتبة الحبیبیة. چاپ اول.
- کاشف الغطاء، جعفر. [بی‌تا]. کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء. قم. انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی. چاپ اول.
- کاشف الغطاء، محمدحسین. 1359 ق. تحریر المجلة. نجف. المکتبة المرتضویة. چاپ اول.
- کلینی، محمدبن‌یعقوب. 1429 ق. الکافی. قم. دار الحدیث. چاپ اول.
- مصطفوی، حسن. 1402 ق. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران. مرکز الکتاب. چاپ اول.
- مغنیه، محمدجواد. 1981 م. التفسیر الکاشف. بیروت. دار العلم. چاپ اول.
- مکارم شیرازی، ناصر. 1421 ق. الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل. قم. مدرسه امام علی‌بن‌ابی‌طالب. چاپ اول.
- ____________. 1425ق. انوار الفقاهة- کتاب البیع. قم. مدرسة الامام علی‌بن‌ابی‌طالب. چاپ اول.
- نجفی، محمدحسن، 1404ق. جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت. دار احیاء التراث العربی. چاپ هفتم.
- نراقی، احمد. 1415ق. مستند الشیعة فی احکام الشریعة. قم. مؤسسه آل البیت. چاپ اول.
- النووی، محیی الدین. [بی‌تا]. المجموع شرح المهذب. بیروت. دار الفکر.
)