حقوق بشر و تنوع فرهنگی؛ با نگاهی به رویکرد اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

عضو هیات علمی مرکز مطالعات عالی انقلاب اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

با توجه به مشابهت مفاهیمی چون نسبیت گرایی و پلورالیسم با تنوع (فرهنگی) در مقابله با روند جهانی سازی، پرسش آن است که آیا می توان هم زمان به تنوع فرهنگی و جهان شمولی حقوق بشر ملتزم بود؟ از آن جا که کشورهای مسلمان عضو جنبش عدم تعهد از جمله جمهوری اسلامی ایران از سویی منادی حقوق بشر اسلامی و از سوی دیگر مدعی تنوع فرهنگی هستند پاسخ به این مساله اهمیت زیادی دارد. این مقاله با روش تحلیلی- انتقادی و با بررسی دیدگاه اندیشمندان غربی و اسلامی و اسناد حقوق بشری بین المللی و اسلامی در مورد تنوع فرهنگی، مدعی است که در رویکرد اسلامی مطلوب، پذیرش حقیقت تنوع فرهنگی نه به معنای پذیرش حقانیت نسبیت یا پلورالیسم اخلاقی و معرفتی و نه حقانیت نسبیت در مقام اجراست بلکه تنها به منزله لزوم مدارا در عین اعتقاد به امکان داوری ارزشی افعال انسان (جهان شمولی حقوق بشر اسلامی) است.

کلیدواژه‌ها


  1.  

    1. آذری، میرحسن؛ تنوّع فرهنگی:‌ سـیری‌ در اقـدامات و اعلامیه‌های یونسکو؛ تهران: دفتر مطالعات فرهنگی، 1385.
    2. آیا لالاسو، خوزه؛ «جهانی بودن حقوق بشر»؛ در: دانیل وارنر؛ حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه، کنکاشی برای جهانی ساختن؛ ترجمه سلاله‌ حبیبی امین؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1382.
    3. آیت‌اللهی، حمیدرضا؛ سنجه‌هایی در دین‌پژوهی معاصر؛ چ1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1392.
    4. امینیان، حسن؛ «سازمان اسلامی، آموزشی، علمی و فرهنگی آیسسکو و بیانیه اسلامی تنوع فرهنگی»؛ چشم‎انداز ارتباطات فرهنگی، ش25، مرداد 1385.
    5. پارسا، علی‎رضا؛ «چالش پایدار حقوق بشر»؛ ماهنامه اطلاعات سیاسی ـ  اقتصادی، ش166ـ165.
    6. جعفری، علی؛ «جمهوری اسلامی و تنوع فرهنگی یونسکویی (بررسی انتقادی کنوانسیون حفظ و ترویج بیان‌های فرهنگی)»؛ رسانه، ش78، 1388.
    7. خان‌محمدی، کریم؛ «جهانی‎سازی؛ تجاری‎سازی فرهنگی یا تنوع فرهنگی؟»؛ پایگاه اطلاع رسانی پژوهشکده باقرالعلوم (ع)، بی‌تا.
    8. خسروپناه، عبدالحسین؛ «نگاهی به پلورالیسم یا تکثرگرایی ادیان»؛ روش‎شناسی علوم انسانی، ش8، پاییز 1375.
    9. دانلی، جک؛ «جهان‎شمولی نسبی حقوق بشر»؛ ترجمه باقر اسدی؛ فصلنامه حقوق بشر، سال 29، ش2، می 2007.
    10. دانلی، جک؛ نسبیت‎گرایی فرهنگی و حقوق بشر جهانی: حقوق بشر (نظریه‌ها ورویه‌ها)؛ ترجمه شریفی طراز کوهی؛ چ1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1380.
    11. ذاکریان، مهدی؛ حقوق بشر در هزاره جدید؛ چ1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1381.
    12. رجایی، فـرهنگ؛ پدیده جـهانی‌شدن؛ تـرجمه عبدالحسین آذرنگ؛ تهران: آگاه، 1380.
    13. رحیم‎پور، حسن؛ مدارا نه از راه پلورالیزم؛ چ5، مشهد: طرح فردا، 1388.
    14. سعیدی، محمد؛ «سیاست ژاپن در مقابل دموکراسی و حقوق بشر در آسیا»؛ سیاست خارجی، سال نهم، ش4، 1374.
    15. سلیمی، حسین؛ فرهنگ‎گرایی، جهانی‌شدن وحقوق بشر؛ تهران: انتشارات وزارت امور خارجه، 1379.
    16. سیمونیدس، جانوس؛ حقوق بشر: ابعاد نوین و چالش‌ها؛ ترجمه محمدعلی شیر‎خانی، ج1، چ1، تهران: انتشارات دانشکده حقوق دانشگاه تهران، 1383.
    17. شرف‎الدین، سید حسین؛ «جهانی شدن؛ یکسان سازی یا تنوع فرهنگی و سیاست‌های ملی»؛ معرفت، ش123، اسفند 1386.
    18. شریفیان، جمشید؛ «بین‌المللی شدن حقوق بشر»؛ سیاست خارجی، ش3، 1380.
    19. شریفی طرازکوهی، حسین؛ مبانی فلسفی حقوق بشر: حقوق بشر در پرتو تحولات بین‎المللی؛ تهران: دادگستر، 1377.
    20. شستاک، جروم؛ بنیان‎های فلسفی حقوق بشر: حقوق بشر(نظریه‌ها و رویه‌ها)؛ ترجمه حسین شریفی طرازکوهی؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1380.
    21. طلابکی، اکبر؛ بررسی رابطه جهان‎شمولی حقوق بشر و نسبیت‎گرایی فرهنگی: تجربه آسیای شرقی؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته حقوق بشر، دانشگاه شهید بهشتی، 1385.
    22. ظهیری، سید مجید؛ «تنوع کثرت‎گرایی»؛ قبسات، ش37، پاییز 1384.
    23. قاری سید فاطمی، سید محمد؛ حقوق بشر در جهان معاصر؛ تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1382.
    24. غائبی (الف)، محمدرضا؛ «اعلامیه و برنامه اقدام تهران در خصوص حقوق بشر و تنوع فرهنگی»؛ سیاستخارجی، ش84، 1386.
    25. غائبی (ب)، محمدرضا؛ «تنوع فرهنگی راه برون‎رفت از بن‎بست نزاع جهان‎شمولی و نسبی‎گرایی حقوق بشر»؛ سیاستخارجی، ش84، 1386.
    26. فاضلی، محسن و غلامحسین توکلی؛ «کثرت‎گرایی آیزایا برلین و تفاوت آن با نسبی‎گرایی»؛ دوفصلنامه غرب‎شناسی بنیادی، ش2، پاییز و زمستان 94.
    27. کسوله، عمر احمد؛ «جهان‎شمولی حقوق بشر در مقابل تنوع فرهنگی: پاسخی از دیدگاه اسلام»؛ در: مجموعه مقالات دومین همایش بین‎المللی حقوق بشر؛ قم: دانشگاه مفید، 1382.
    28. گری، جان؛ لیبرالیسم؛ ترجمه سید علیرضا حسینی بهشتی، تهران: بقعه، 1388.
    29. گودهارت، مایکل؛ «دموکراسی به مثابه حقوق بشر»؛ فصلنامه حقوق بشر، ش30، 2008.
    30. مالهال، استیون و آدام سوئیفت؛ جامعه‎گرایان و نقد لیبرالیسم؛ جمعی از مترجمان، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1385.
    31. مرتضویان فارسانی، علی؛ «گزارش: همزیستی فرهنگ‌ها»؛ بخارا، ش35، فروردین 1383.
    32. موسوی، سید رضا؛ بی‎طرفی در نظریه سیاسی جان رالز؛ چ1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1396.
    33. میرعباسی، سید باقر؛ «جهان‎شمولی و نسبی‎گرایی حقوق بشر در رویکرد و رویه دولت‌های اسلامی»؛ دیدگاه‌های حقوق قضایی؛ دوره ۱۹، ش۶۷، پاییز ۱۳۹3.
    34. نجف‎پور، سارا و سید جواد امام‌جمعه‌زاده؛ «بررسی تطبیقی امکانات نظری کاربردی شدن نظریه‌های تنوع فرهنگی (لیبرالیسم، پسالیبرالیسم، نسبی‎گرایی و با همادگرایی)»؛ پژوهش سیاست نظری، ش13، بهار و تابستان 1392.
    35. نریمان، فالی اس.؛ جهان‎شمولی حقوق بشر: حقوق بشر در پرتو تحولات بین المللی؛ ترجمه شریفی طرازکوهی، تهران: نشر دادگستر، 1377.
    36. وحید، مجید؛ «کنوانسیون جهانی تنوع فرهنگی، بررسی زمینه‌های فکری ـ تاریخی، موضوع و چشم‎انداز تصویب و تبعات در سیاست‌گذاری»؛ مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش63، بهار 1383.
    37. وینستین، جک راسل؛ فلسفه مک اینتایر؛ ترجمه کاوه بهبهانی، تهران: نشر نی، 1390.
      1. Galston, William; Liberal Purposes: Goods, Virtues, and Diversity in the Liberal State; New York: Cambridge University Press, 1991.
      2. Rawls, John; Political Liberalism: Expanded Edition; USA: Columbia University Press, 2005.
      3. Sandel, Michael J.; «Political liberalism»; Harvard Law Review, 107(7), 1994.