بررسی میزان بازتاب‌ آموزه‌های بزه‌دیده‌شناسی علمی در سیاست‌ جنایی تقنینی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی دانشکده حقوق دانشگاه تبریز

چکیده

بزه‌دیده‌شناسی علمی، نخستین رویکرد در بزه‌دیده‌شناسی است که به مطالعه خصوصیات شخصیتی بزه‌دیدگان و نقش سببی و علیّ آنان در ارتکاب جرم می‌پردازد. براساس این رویکرد خصوصیات زیستی، روانی، اجتماعی و سایر اوضاع و احوال پیرامونی بزه‌دیده و رابطه‌اش با بزهکار نقش مهمی در فرایند گذار از اندیشه به عمل مجرمانه ایفاء می‌کند. بنابراین شناسایی این ویژگی‌ها و سایر اوضاع و احوال ماقبل جنایی و انواع رابطة بزه‌دیدگان با بزهکاران و مدیریت و کنترل آنها نقش مهمی در پیشگیری اولیه، ثانویه و ثالثه از بزه-دیدگی و بزهکاری ایفا می‌کند. حال با توجه به این آموزه‌ها، مسأله اصلی این پژوهش این است که سیاست جنایی تقنینی ایران تا چه اندازه این آموزه‌ها را در فرایند قانونگذاری مورد توجه قرار داده است و چه ایرادهایی بر رویکرد قانونگذار از این جهت وارد است؟ یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که این آموزه‌ها ازجهت پیش بینی مقررات ناظر بر تعدیل یا حذف مسئولیت کیفری مرتکب بر مبنای تقصیر بزه دیده و حمایتهای کیفری تشدیدی و یاافتراقی از بزه دیدگان آسیب پذیر و ممنوعیت برقراری ارتباط میان بزهکار و بزه دیده در موارد خاص ،(در حقوق کیفری) و وضع مقررات پیشگیرانه بزهدیده مدار و موقعیت محور (درحقوق پیشگیری)، سیاست جنایی ایران را به صورت نسبی تحت تأثیر قرار داده است. این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی به بررسی انتقادی میزان تأثیرگذاری و بازتاب این آموزه‌ها در قلمروهای فوق پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


  1.  

    1. ابراهیمی، شهرام؛ «رویکرد قانون‌گذار به پیشگیری از جرم در قانون ارتقاء سلامت نظام اداری و مقابله با فساد»؛ پژوهشنامه حقوق کیفری، سال6، ش2، پاییز و زمستان 1394.
    2. ابراهیمی، شهرام؛ «پیشگیری در قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز مصوب 1392: چرایی، چیستی و چگونگی»؛ فصلنامه تحقیقات حقوقی، ش78، تابستان 1395.
    3. پاک‌نهاد، امیر؛ سیاست جنایی ریسک‌مدار؛ چ1، تهران: انتشارات میزان، 1388.
    4. جمعی از نویسندگان؛ دانشنامه بزه‌دیده‌شناسی و پیشگیری از جرم؛ ج1، چ1، تهران: نشر میزان، 1393.
    5. جوان جعفری، عبدالرضا و فرهاد شاهیده؛ «رفتار و گفتار تحریک آمیز بزه‌دیده در قوانین و مقررات کیفری و رویه قضایی»؛ آموزه‎های حقوق کیفری، ش5، بهار و تابستان 1392.
    6. رایجیان اصل، مهرداد؛ بزه‌دیده‌شناسی حمایتی؛ چ1، تهران: نشر دادگستر، 1384.
    7. رحیمی‌نژاد، اسمعیل؛ جرم‌شناسی؛ تبریز: انتشارات فروزش، 1395.
    8. رستمی، لمیا و سید صادق اکبری؛ «نفوذ آموزه‎های بزه‌دیده شناسی در بخش کلیات قانون مجازات اسلامی»؛ دانش و پژوهش حقوقی، ش1، بهار و تابستان 1393.
    9. صادقی، سالار؛ بررسی حقوقی و جرم­شناختی جرایم ناشی از نفرت؛ چ1، تهران: انتشارات مجد، 1395.
    10. صادقی، محمد هادی؛ «رضایت به جنایت»؛ مدرس علوم انسانی، ش1، بهار1382.
    11. عبدالفتاح، عزت؛ «بزه‌شناسی و بزه‌دیده‌شناسی»؛ ترجمه اسمعیل رحیمی‌نژاد؛ نامه مفید، سال 5، ش2، تابستان 1378.
    12. گسن، ریموند؛ «روابط میان پیشگیری وضعی و کنترل بزهکاری»؛ ترجمه علی‌حسین نجفی ابرندآبادی؛ فصلنامه تحقیقات حقوقی، ش20ـ19، پاییز 1376.
    13. لپز، ژرار و ژینا فیلبزولا؛ بزه‌دیده و بزه‌دیده‌شناسی؛ ترجمه روح‌الدین کرد علیوند و احمد محمدی؛ چ1، تهران: انتشارات مجد، 1379.
    14. محقق حلی، جعفر بن حسن؛ شرایع‎الاسلام؛ ترجمه ابوالقاسم بن احمد یزدی؛ به کوشش محمد تقی دانش پژوه، ج4، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1372.
    15. علامه حلی، ابی منصور بن یوسف؛ ارشاد الاذهان؛ ج4، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1410ق.
    16.  مدنی تبریزی، سید یوسف؛ المسائل المستحدثه؛ قم: انتشارات اسماعیلیان، 1346ق.
    17. موسوی‎خمینی، سید روح‎الله؛ تحریر‎الوسیله؛ ترجمه علی اسلامی؛ ج4، قم: چاپخانه دفتر انتشارات اسلامی، بی‎تا.
    18. میرمحمدصاقی، حسین؛ حقوق کیفری اختصاصی: جرایم علیه اشخاص؛ تهران: انتشارات میزان، 1386.
    19. نجفی ابرند آبادی، علی‌حسین؛ تقریرات درس جرم‌شناسی پیشگیری؛ دوره دکترای دانشگاه تربیت مدرس، 1385.
    20. نجفی ابرندآبادی، علی‎حسین؛ «از حقوق کیفری بزه‌دیده‌مدار تا عدالت ترمیمی»؛ در: مهرداد رایجیان اصل؛ بزه‌دیده در فرایند کیفری؛ تهران: نشر خط سوم، 1379.
    21. نجفی ابرندآبادی، علی‎حسین؛ «درآمدی بر جنبه‌های مختلف سیاست جنایی در قبال موادمخدر»؛ در: مجموعه مقالات همایش بین‌المللی علمی ـ کاربردی جنبه‌های مختلف سیاست جنایی در قبال مواد مخدر؛ ج1، تهران: روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران، 1381.
    22. نجفی، شیخ محمدحسن؛ جواهر‎الکلام؛ ج43، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، 1983م .
    23. نیازپور، امیرحسن؛ «اساسی‌سازی حقوق پیشگیری از جرم در ایران»؛ پژوهش حقوق کیفری، ش6، بهار 1393.
    24. نیکزاد، عباس و سید غلامعلی جورسرایی؛ «مرگ ترحم‎آمیز از دیدگاه اسلام»؛ مجله دانشگاه علوم پزشکی بابل، ویژه‌نامه 1، زمستان 1391.
      1. Bergelson, Vera; Victims and Perpetrators: An Argument for Comparative Liability in Criminal Law; New York: Rutgers schools of law, 2007.
      2.  Diagle, Leah E; Victimology; USA: Sage Pub., 2013.
      3. Gresham, Sykes & Matza David; "Techniques on neutralization: a theory of delinguency", American Sociological Review, 22 (6), 1957.
      4. Rawls, John; A Theory of Justice; U.S.: Harward University Press, 2009.
      5. Smith, John Cyril. & Brian Hogan; Criminal Law; London: Edinburgh, 1988.
      6. Tilly, Nick; Crime Prevention, USA: Willion publication, 2007.