ماهیت و آثار مسئولیت مدنی ناشی از پرداخت مابه التفاوت دیه زنان
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دکترای حقوق خصوصی دانشگاه اصفهان
2 دانشیار گروه حقوق دانشگاه اصفهان
چکیده
بربرخی از ضررهای ناشی از خطای انسانی تحت پوشش بیمه اجباری مسئولیت مدنی قرارگرفته است و یا این‌که قانون‌گذار تدابیر خاصی برای جبران آن پیش‌بینی نموده است، مانند پرداخت دیه از صندوق تأمین خسارت‌های بدنی. تعهدات جدید صندوق تأمین خسارت‌های بدنی و شرکت بیمه در پوشش دیه زنان، که باعث شده در صورت فوت زن، برابر دیه مرد، در کلیه جنایات، توسط صندوق تأمین خسارت‌های بدنی یا بیمه‌گر پرداخت شود، موجب گشته این سؤال مطرح شود که ماهیت پرداخت بیش از میزان شرعی معین‌شده و نحوه توزیع آن میان صاحبان حق چگونه است. در این مسئله، وجهی از باب دیه، به وراث پرداخت می‌شود که ماهیت و نحوه توزیع آن معین است. اما در خصوص نیمه دیگر که از بابت تعهد قراردادی یا قانونی پرداخت می‌شود در قوانین و حقوق ما مورد بررسی واقع نشده است. لذا هدف این مقاله یافتن ماهیت و نحوه توزیع مبلغ مازاد پرداختی (بالسویه یا به میزان سهم‌الارث)، می باشد. که مشخص شد پرداخت وجه مازاد عنوان خسارت دارد و پس از پرداخت دیون متوفی، مابه‌التفاوت پرداختی علیرغم نظر مخالفی که عقیده به تساوی در توزیع مبلغ مازاد دارد، باید وجه مازاد بر دیه به میزان سهم‌الارث تقسیم شود.
کلیدواژه‌ها
- ابن‌ادریس حلّى، محمد؛ السرائر الحاوى لتحریر الفتاوى؛ ج2، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1410 ق.
- اصفهانی، سید ابوالحسن؛ وسیلهالنجاه؛ چ1، قم: چاپخانه مهر، 1393.
- ایزانلو، محسن و عباس میرشکاری؛ «ارث دیه»؛ مجله حقوق دانشکده حقوق دانشگاه تهران، دوره 40، ش2، 1389.
- بادینی، حسن؛ جزوه الزامهای خارج از قرارداد؛ دانشکده حقوق دانشگاه تهران، سال تحصیلی 90ـ1389.
- بو، روژه؛ حقوق بیمه؛ ترجمه دکتر محمد حیاتی، چ1، تهران: انتشارات بیمه مرکزی ایران، 1373.
- الجزیری، عبدالرحمان؛ الفقه على المذاهب الأربعه و مذهب اهل‌البیت و فقاً لمذهب أهل البیت؛ ج4 و 5، بیروت: دارالثقلین، 1419ق.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ ارث؛ ج1، چ5، تهران: کتابخانه گنج دانش، 1384.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ حقوق مدنی ارث؛ ج1، چ1، تهران: کتابخانه گنج دانش، 1375.
- خامنه‌ای، سیدعلی؛ ره‌توشه قضایی (استفتائات قضایی از محضر آیت‌الله خامنه‌ای)؛ چ1، قم: موسسه آموزشی پژوهشی قضا، 1390.
- خاوندگار، نادر؛ ارث حقوق مدنی؛ چ1، تهران: انتشارات مجد، 1393.
- خدابخشی، عبدالله؛ «بررسی فقهی ـ حقوقی بخشی از احکام ارث در حوادث رانندگی»؛ مجله فقه اهل‌بیت، ش68، زمستان 1389.
- خدابخشی، عبدالله؛ بیمه و حقوق مسئولیت مدنی (مبانی و مفاهیم بایسته بیمه و مسئولیت مدنی)؛ ج1، چ2، تهران: جنگل/جاودانه، 1393.
- خدابخشی، عبدالله؛ «بررسی ماده 10 قانون بیمه اجباری»؛ ماهنامه قضاوت، ش29، 1383.
- خویی، سیدابوالقاسم؛ مبانی تکمله المنهاج؛ ج2، قم: انتشارات مطبعه العلمیه، 1396ق.
- ــــــ؛ المنهاج الصالحین؛ قم: نشر مدینه العلم، 1410ق.
- ــــــ؛ مبانی تکمله المنهاج؛ ج2، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، 1422ق.
- دیلمی سلاّر، حمزه بن عبد العزیز؛ المراسم العلویه و الأحکام النبویه؛ چ1، قم: منشورات الحرمین، 1404ق.
- سرخسی، شمس‌الدین؛ المبسوط؛ چ3، بیروت: انتشارات دارالمعرفه، 1406 ق.
- شافعی؛ کتاب الأم؛ ج6، چ2، قم: دار‌الفکر، 1403ق.
- شهید الثانی؛ شرح اللمعه؛ ج10، چ1، قم: منشورات جامعه النجف الدینیه، منشورات مکتبه الداوری، 1410ق.
- شهید ثانی عاملى، زین‌الدین بن على؛ مسالک الأفهام إلى تنقیح شرایع الاسلام؛ ج13 و 15، چ1، مؤسسه المعارف الإسلامیه، 1413ق.
- شهیدی، مهدی؛ ارث؛ چ2، تهران: نشر سمت، 1376.
- حر عاملی؛ وسائل الشیعه؛ ج19، چ1، قم: مؤسسه آل‌البیت، 1409ق.
- ابراهیمنژاد، محمد؛ «بررسی و نقد ادله نظریه آیت‌الله صانعی در برابری دیه زن و مرد»؛ مجله فقه و حقوق اسلامی دانشگاه تبریز، ش12، بهار و تابستان 1395.
- جوریزی، صغرا؛ نقد و بررسی نظریه تساوی دیه زن و مرد؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: محمدحسین خورشیدی، دانشگاه پیام نور، 1392.
- شیخ طوسی؛ تهذیب الاحکام دار کتب الاسلامیه؛ ج9، چ4، 1407ق.
- ــــــ؛ النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی؛ چ2، بیروت: دارالکتاب العربی، 1400ق.
- مفید، محمّد بن محمد بن نعمان؛ مقنعه؛ قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، 1413ق.
- صافى گلپایگانى، لطف‌الله؛ جامع الاحکام؛ ج2، قم: مؤسسه انتشارات حضرت معصومه، 1419ق.
- صانعی، یوسف؛ منتخب الاحکام؛ چ5، قم: انتشارات میثم تمار، 1382.
- عباسلو، اختر؛ قتل به عنوان مانع ارث؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: حسین مهرپور، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز، 1376.
- حلی، حسن بن یوسف؛ قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام؛ ج3، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق.
- ــــــ؛ تحریر الأحکام الشرعیه على مذهب الإمامیه؛ چ1، قم: مؤسسه الإمام الصادق، 1422ق.
- عاملی (شهید اول)، محمد بن مکی؛ الدروس الشریعه فی فقه الامامیه؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی قم، 1417ق.
- علیشاهی، ابوالفضل و محمد دانش‌نهاد؛ بررسی و نقد تبصره ماده 551 قانون جدید مجازات اسلامی؛ همایش منطقهای آسیب‌شناسی قانون مجازات اسلامی، دانشگاه آزاد واحد مراغه، 1393.
- عمیدى، سید عمید الدین بن محمد اعرج حسینى؛ کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد؛ ج3، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1416ق.
- عوده، عبدالقادر؛ التشریع الجنائی الإسلامی مقارناًبالقانون الوضعی؛ ج1، بیروت: دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
- قبله‌ای خویی، خلیل؛ ارث؛ تهران: سمت، 1381.
- کاتوزیان، ناصر؛ قانون مدنی در نظم حقوق کنونی؛ چ14، تهران: نشر میزان، 1387.
- کاتوزیان، ناصر؛ ارث؛ چ1، تهران: نشر دادگستر، 1376.
- موسوی خمینی، روح‌الله؛ تحریرالوسیله؛ چ1، قم: دارالعلم، 1379.
- محقق حلی، جعفر بن حسن؛ المختصر النافع؛ تهران: مؤسسه البعثه قسم الدراسات الإسلامیه، 1402ق.
- حلی، حسن بن یوسف؛ شرائع الإسلام؛ ج4، تهران: انتشارات استقلال، 1409ق.
- محققیان، رضا؛ پرسمان فقهی و قضایی؛ ج4، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی قضا،1390.
- مقدس اردبیلی، احمد؛ مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان؛ ج14، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1403ق.
- مکارم الشیرازى، ناصر؛ بحوث فقهیه هامه؛ چ1، قم: مدرسه الامام على بن ابىطالب، 1422ق.
- مهرپور، حسین؛ «بررسی تفاوت دیه زن و مرد در قانون مجازات اسلامی و مبانی فقهی آن»؛ پژوهشنامه متین، بهار 1378.
- میرمدرسی، سیدموسی؛ «مفهوم و ماهیت دیه از منظر فقه و حقوق اسلامی»؛ کاوشی نو در فقه اسلامی، ش77، 1392.
- نجفی، محمدحسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ ج39، بیروت: دارالاحیا تراث العربی، 1404ق.
- زحیلی، وهبه؛ فقه الاسلام و ادلته؛ ج6، تهران: احسان، 1382.
- Colinvaux, Raoul; The Law of Insurance; London: Sweet & Maxwell, 1979.
- Mazeaud, Henri, Léon Mazeaud & André Tunc; Traite Theorique et Pratique de la Responsabilite Civile; Paris: Montchrestien, 1965.
)