ابزار نظارتی استیضاح وزیران در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران و ایرادات حاکم بر آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق عمومی پردیس البرز دانشگاه تهران

2 استادیار گروه حقوق عمومی دانشگاه تهران

چکیده

یکی از کارویژه‏های مهم قوه مقننه، نظارت این نهاد بر امور جاری کشور و اجرای قانون‌ها به‌وسیله قوه مجریه است. در این جهت، قانون‌گذار اساس برخی ابزارهای نظارتی را برای مجلس شورای‏ اسلامی به ‏رسمیت شناخته است. مطابق اصل 89 قانون اساسی، «استیضاح» وزیرنا یکی از سازوکارهای نظارتی مهم مجلس بر قوه مجریه است که به‌سبب آن مجلس می‏تواند از وزیران در برابر اعمال خود توضیح خواسته و در صورت عدم اقناع، رأی به ‏برکناری آنان دهد. به‏رغم دغدغه تدوین‏گنندگان قانون اساسی درباره نظارت مجلس بر عملکرد مقا‌م‌های قوه مجریه از راه استیضاح، تجربه عملی در طول سالیان حکومت اصل پیش‌گفته نشانگر آن است که این ابراز نظارتی نتوانسته نقش اثرگذاری در نظارت مجلس شورای‏ اسلامی بر قوه مجریه ایفاکند و در عمل نیز به اختلال در عملکرد قوه مجریه و خلل در روابط دو قوه انجامیده است. پرسش مطرح در این‌باره این است که اصول و ایرادهای حاکم بر استیضاح وزیران که باعث ناکارآمدی ابزار پیش‌گفته شده است، چیست؟ در این جهت به‏نظر می‏رسد تحدید دامنه شمول استیضاح به وظیفه‌های قانونی وزیران، لزوم اصلاح نصاب حاکم بر استیضاح و طی روش‏های نظارتی دیگر مانند تذکر و پرسش پیش از طرح استیضاح و جلوگیری از ابزاری‌شدن آن جهت اعمال فشارهای سیاسی در جهت کارآمدی، جهت منتظم و منصفانه‌کردن فرایند استیضاح، امری لازم و ضرور است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1.  

    1. آقایی طوق، مسلم و همکاران؛ مرزهای تقنین و اجرا در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ چ1، تهران: معاونت تحقیقات، آموزش و حقوق شهروندی نهاد ریاست جمهوری، 1389.
    2. اداره کل تدوین و تنقیح قوانین و مقررات ریاست جمهوری؛ مجموعه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ چ6، تهران، معاونت پژوهش، تدوین و تنقیح قوانین و مقررات ریاست جمهوری، 1386.
    3. اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی؛ صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ ج2، چ1، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، 1364.
    4. بوشهری، جعفر؛ مسائل حقوق اساسی؛ تهران: نشر دادگستر، 1376.
    5. پروین، خیرالله و فیروز اصلانی؛ اصول و مبانی حقوق اساسی؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1391.
    6. تمیمی، فاطمه؛ نظارت سیاسی و اداری بر اعمال دولت در نظام جمهوری اسلامی ایران؛ پایان‏نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، 1384.
    7. دفتر بررسی‏های حقوقی؛ «استیضاح؛ ژرف‏کاوی یک پدیده»؛ فصلنامه مجلس و راهبرد، ش25، 1377.
    8. راسخ، محمد؛ نظارت و تعادل در نظام حقوق اساسی؛ تهران: انتشارات دراک، 1388.
    9. زارعی، محمدحسین؛ «جایگاه نظارتی مجلس شورای اسلامی و اصول حاکم بر آن»؛ گزارش پژوهشی دفتر مطالعات حقوقی مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 7533، 1384.
    10. طیری ‌قاضی، فاطمه و همکاران؛ استیضاح در نظام سیاسی ایران؛ تهران: انتشارات روزنگار، 1380.
    11. علیخانی، علی‏اکبر؛ «نظارت در نظام جمهوری اسلامی ایران»؛ فصلنامه دین و ارتباطات، ش23، 1383.
    12. عمید زنجانی، عباس‌علی و ابراهیم موسی‏زاده؛ نظارت بر اعمال حکومت و عدالت اداری؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1389.
    13. فریادی، مسعود؛ «بررسی جایگاه استیضاح وزیران در حقوق اساسی ایران»؛ فصلنامه اطلاع‏رسانی حقوقی، دوره جدید، س6، ش13، 1387.
    14. قاضی شریعت‌پناهی، سیدابوالفضل؛ حقوق اساسی و نهادهای سیاسی؛ چ11، تهران: نشر میزان، 1383.
    15. ــــــــ؛ بایسته‌های حقوق اساسی؛ چ16، تهران: نشر میزان، 1383.
    16. کرمشائی، صبریه؛ بررسی کارآمدی مجلس شورای اسلامی در حوزه نظارت؛ پایان‏نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 1385.
    17. مرکز تحقیقات شورای نگهبان؛ مجموعه نظریات شورای نگهبان، تفسیری و مشورتی درباره اصول قانون اساسی به انضمام استفساریه‏ها و تذکرات(1359-1388)؛ چ2، ویرایش اول، تهران: اداره چاپ و انتشارات معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات ریاست جمهوری، 1389.
    18. ــــــــ؛ مجموعه نظریات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی، دوره اول(خرداد1359 تا خرداد1363)؛ چ1، تهران: اداره چاپ و انتشار معاونت تدوین، تنقیح، و انتشار قوانین و مقررات ریاست جمهوری، 1390.
    19. مزی، مایکل؛ «روابط قوای مقننه و مجریه: بخش مطالعات پارلمانی»؛ ترجمه: حسن وکیلیان؛ فصلنامه مجلس و راهبرد، ش52، 1385.
    20. موسی‏زاده، ابراهیم و همکاران؛ دادرسی اساسی در جمهوری اسلامی ایران، اصول قانون اساسی در پرتو نظرات شورای نگهبان(1359-1389)؛ تهران: اداره چاپ و انتشار معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات ریاست جمهوری، 1390.
    21. مهرپور، حسین؛ مختصر حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران: نشر دادگستر، 1387.
    22. ـــــــــ؛ «نظری بر تفسیر شورای نگهبان پیرامون رأی عدم اعتماد»؛ فصلنامه حقوقی دادگستری، ش1، 1373.
    23. هاشمی، سیدمحمد؛ حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ ج2، چ16، تهران: نشر میزان، 1384.

حقوق اسلامی
دوره 15، شماره 56
فروردین 1397
صفحه 51-77

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار