تأملی «ایضاحی‌ـ انتقادی‌ـ اصلاحی» در اصول و مواد قانونی مربوط به احوال شخصیه اقلیت‌های دینی و مذهبی در حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

هیات علمی/پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

به استناد اصول دوازدهم و سیزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، صلاحیت و حکومت قوانین مذهبی ادیان و مذاهب رسمی بر احوال شخصیه ایرانیان غیرشیعه، به عنوان استثنایی بر ماده ۶ قانون مدنی، در جایی که طرفین پیرو یک دین یا یک مذهب باشند، روشن است؛ اما قانون اساسی درباره قانون حاکم بر احوال شخصیه ایرانیان غیرشیعه‌ای که پیرو ادیان و مذاهب متفاوت باشند، ساکت است؛ ولی ذیل ماده واحده مصوب مرداد ماه 1312 موسوم به «اجازه رعایت احوال شخصیه ایرانیان غیرشیعه» حکم آن را بیان کرده است. قدر مسلّم قلمرو شمول ماده واحده آنجاست که طرفین، هر دو، مسلمان یا هر دو غیرمسلمان باشند؛ اما نسبت به شمول آن به موردی که یک طرف مسلمان و طرف دیگر غیرمسلمان باشد، تردید وجود دارد؛ به‌ویژه اگر طرف مسلمان، شیعه‏مذهب باشد. اما پرسش و تردید مهم‌تر در مورد ماده واحده، به اصل راه حل‌های پیشنهادی قانون‌گذار بر می‌گردد که اصولاً به چه دلیل و با چه منطقی در موارد پیش‏گفته قوانین مذهب شوهر، متوفا یا پدرخوانده و مادرخوانده، صلاحیت‌دار و حاکم اعلام شده است و این راه حل‌ها تا چه مقدار با منطق حاکم بر قانون‏گذاری در جمهوری اسلامی ایران سازگار است؟ مقاله حاضر پس از اشاره‏ای به پیشینه وضعیت احوال شخصیه اقلیت‌های دینی و مذهبی، به بررسی پرسش‌های فوق و چند پرسش فرعی دیگر و ضعف‏ها و ابهام حقوق کنونی ایران پرداخته و با ارائه چند پیشنهاد اصلاحی به پایان می‌رسد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. آصفی، محمدمهدی؛ «همزیستی فقهی مذاهب و ادیان»، فقه اهل بیت؛ ش2، 1374.
  2. محقق اردبیلی، ملااحمد؛ زبدة البیان؛ تهران: مکتبة المرتضویه، [بی‏تا].
  3. امین، حسن؛ تاریخ حقوق ایران؛ تهران: انتشارات دائرۀالمعارف‌شناسی، 1382.
  4. بجنوردی، سیدمیرزا حسن؛ القواعد الفقهیة؛ ج3، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1371ش/ 1۴13ق.
  5. بحرانی، محمدصنقورعلی؛ توضیح القواعد الفقهیه؛ ج1، [بی‌جا]، منشورات رشید، 1388ش/ 1۴30ق.
  6. ترنبری، پاتریک؛ حقوق بین‌الملل و حقوق اقلیت‌ها؛ ترجمه آزیتا شمشادی و علی‌اکبر آقایی؛ تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی، 1379.
  7. جعفری لنگرودی، جعفر؛ تاریخ حقوق ایران؛ تهران: کانون معرفت، [بی‌تا].
  8. الجمال، مصطفی؛ الاحوال الشخصیة لغیر المسلمین؛ [بی‌جا]، منشورات الحلبی الحقوقیّة، 2002م.
  9. حر عاملی، محمد بن‌ الحسن؛ وسائل‌الشیعه؛ ج22، 26 و 28، قم: مؤسسه آل‌البیت، 1۴1۶ق.
  10. خمینی، روح‌الله؛ تحریر الوسیله؛ [بی‌جا]، مؤسسه تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی، 1379.
  11. دانش‌پژوه، مصطفی؛ اسلام و حقوق بین‌الملل خصوصی؛ تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و انتشارات وزارت امور خارجه، 1381.
  12. ـــــ؛ مقدمه علم حقوق با رویکرد به حقوق ایران و اسلام؛ تهران: انتشارات جنگل و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389.
  13. ـــــ؛ قلمرو اجرا و تفسیر قواعد حقوقی؛ تهران: انتشارات جنگل و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391.
  14. ـــــ؛ شناسه حقوق؛ تهران: انتشارات جنگل و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391.
  15. ـــــ؛ «صلاحیت بین‌المللی دادگاه‌های عمومی دولت اسلامی»، فقه و مبانی حقوق اسلامی؛ س47، ش1، بهار و تابستان 1393الف.
  16. ـــــ؛ «دادگاه اختصاصی ویژه غیرمسلمانان و قلمرو صلاحیت آن»، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی؛ دوره 44، ش3، پاییز 1393ب.
  17. ـــــ؛ «اجرای قاعده الزام در دعاوی بین‌المللی به مثابه قاعده حل تعارض»، حقوق تطبیقی؛ ج11، ش1، بهار و تابستان 1394.
  18. دراز، رمزی محمد‌علی؛ فکرة تنازع القوانین فی‌الفقه الاسلامی؛ الاسکندریة: دارالجامعة الجدیدة للنشر، 200۴م.
  19. زیدان، عبدالکریم؛ احکام الذمیین و المستأمنین فی دارالاسلام؛ دمشق: دارالفکر، 1۴12ق/ 1999م.
  20. سیفی، علی‌اکبر؛ مبانی الفقه الفعال فی‌القواعد الفقهیة الأسلامیه؛ ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1۴28ق.
  21. شعرانی، ابوالحسن؛ نثر طوبی؛ تهران: اسلامیه، 1380.
  22. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج۵، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیه، [بی‌تا].
  23. طوسی، شیخ ابی‏جعفر محمد بن الحسن؛ الخلاف؛ ج۴، قم: انتشارات اسلامی دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1۴07ق.
  24. عدالت‏نژاد، سعید؛ «حقوق اقلیت‌های دینی در قوانین ایران»، حقوق اقلیت‌ها، حقوق زن، کودک و چند جستار دیگر؛ گردآوری و تدوین محمد رئیس‌زاده و دیگران؛ تهران: نشر کتاب مرجع، 1389.
  25. عصمتی، حمید و فرشته حسن‌زاده گرجی؛ حقوق ملت در قانون اساسی مشروطیت و جمهوری اسلامی ایران؛ تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1389.
  26. عظیمی، محمدرضا؛ اقلیت‌ها در حقوق بین‌الملل؛ تهران: پردیس دانش، 1392.
  27. عمید، حسن؛ فرهنگ عمید؛ چ34، تهران: امیرکبیر، 1386.
  28. فاضل لنکرانی، محمد؛ القواعد الفقهیه؛ قم: [بی‌نا]، 1۴1۶ق.
  29. فاضل، مقداد؛ کنز العرفان فی فقه القرآن؛ تهران: المکتبة المرتضویه، 138۵ق.
  30. فتاحی، سیدمحسن؛ بررسی فقهی و حقوقی قاعده الزام؛ قم و تهران: نشر ادیان، 1390.
  31. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
  32. قانون اساسی مشروطیت.
  33. قانون مدنی ایران.
  34. گلپایگانی، سیدمحمدرضا؛ الدر المنضود فی احکام الحدود؛ تقریرات علی کریمی جهرمی؛ ج1، قم: دارالقرآن الکریم، 1۴13ق.
  35. مصطفوی، سیدمحمدکاظم؛ القواعد الفقهیه؛ قم: مؤسسة النشر اسلامی، 1۴1۵ق.
  36. مکارم شیرازی، ناصر؛ القواعد الفقهیه؛ ج2، قم: مدرسة الامام امیرالمؤمنین†، 1۴1۶ق.
  37. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران؛ تفسیر نمونه؛ ج۴، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1370.
  38. مهرپور، حسین؛ حقوق بشر و راهکارهای آن، چ2، تهران: انتشارات اطلاعات، 1382.
  39. نجفی، محمدحسن؛ جواهر الکلام؛ ج21، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 13۶2.
حقوق اسلامی
دوره 14، شماره 53
شهریور 1396
صفحه 25-57

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار