تحلیل مسئولیت بیت المال در پرداخت دیه بر اساس قاعده هزینه فایده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

چکیده
مسئولیت بیت المال در پرداخت دیه ، مبانی یا ادله متعددی دارد . قاعده لا یبطل یا هدر نرفتن خون مسلمان، انتساب جنایت به حکومت یا کارگزاران حکومتی، و نیز قاعده الضمان بالخراج یا قاعده هزینه- فایده از ان جمله است. مطابق قاعده اخیر که موضوع این نوشتار است، هرگاه شخصی، فایده ومنفعتی از چیزی یا کسی ببرد در قبال این منفعت ، تعهد و مسئولیتی متوجه اوست. مسئولیت بیت المال در پرداخت دیه ی جنایات شهروندان غیر مسلمانی که خود متمکن از پرداخت نیستند و نیز پرداخت دیه جنایات خطایی مرتکبینی که وارثی غیر از حاکم اسلامی ندارند، مطابق مدلول برخی از روایات و فتاوی فقها، به دلیل آن است که یا افراد مزبور مکلف به پرداخت مالیاتهای خاص (جزیه) به حکومت اسلامی بوده و یا میراث و ماترک آنها به بیت المال می رسد.
کلید واژه : پرداخت دیه، بیت المال، الضمان بالخراج ، قاعده من له الغنم، ارث دیه

کلیدواژه‌ها

موضوعات



1.ابن‌ابى‌جمهور، محمد‌بن‌على؛ عوالی‌اللئالی العزیزیة؛ قم: دار سیدالشهداء للنشر، 1405ق.
2.ابن‌ادریس، محمد‌بن‌منصور‌بن‌احمد؛ السرائرالحاوی لتحریرالفتاوى؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1410ق.
3.ابن‌بابویه (صدوق)، محمد‌بن‌على؛ من لایحضره‌الفقیه؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1413ق.
4.ابن‌برّاج، عبدالعزیز‌؛ المهذب؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1406ق.
5.ابن‌حمزه، محمد‌بن‌على؛ الوسیلة إلى نیل‌الفضیلة؛تابخانه آیت‌الله العظمی مرعشى نجفى، 1408ق.
6.ابن‌زهره، حمزه‌بن‌على؛ غنیة‌النزوع إلى علمی‌الأصول والفروع؛ قم: مؤسسه امام صادق، 1417ق.
7.ابن‌ماجه، محمد‌بن‌زید؛ سنن ابن‌ماجة؛ تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی؛ بیروت: دارالفر للطباعة والنشر والتوزیع، [بی‌تا].
8.ابی‌داود، عبدالله‌بن‌اشعث؛ سنن أبی‌داود؛ تحقیق سعید محمد اللحام؛ بیروت: دارالفر للطباعة والنشر والتوزیع، 1410ق.
9.اردبیلى، احمد‌بن‌محمد؛ مجمع‌الفائدة والبرهان فی شرح إرشادالأذهان؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1403ق.
10.انصاری، مرتضى؛ نگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، 1415ق.
11.ترمذی، محمد‌بن‌عیسی؛ سنن الترمذی؛ تحقیق و تصحیح عبدالرحمن محمد عثمان؛ چ2، بیروت: دارالفر للطباعة والنشر والتوزیع، 1403ق.
12.حلّى هذلی، یحیى‌بن‌سعید؛ الجامع للشرائع؛ قم: مؤسسه علمیه سیدالشهداء، 1405ق.
13.حلّی (علامه حلّى)، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر؛ إرشادالأذهان إلى ‌الإیمان؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1410ق.
14.حلّی (علامه حلّى)، حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر؛  فی معرفة الحلال والحرام؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1413ق.
15.حلّی (محقق حلّى)، نجم‌الدین جعفر‌بن‌حسن؛ شرائع‌الإسلام فی مسائل الحلال والحرام؛ چ2، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
16.حلّی (محقق حلّى)، نجم‌الدین، جعفر‌بن‌حسن؛ المختصرالنافع فی فقه الإمامیة؛ چ6، قم: مؤسسة المطبوعات الدینیه، 1418ق.
17.خمینى، سیدروح‌الله؛ تحریرالوسیلة؛ قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم، [بی‌تا].
18.خمینى، سیدروح‌الله؛ یع؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، [بی‌تا].
19.خویى، سیدابوالقاسم؛ منهاج‌الصالحین؛ قم: نشر مدینةالعلم، 1410ق.
20.خویی، سیدابوالقاسم؛ مبانی  [بی‌جا]: [بی‌نا]، [بی‌تا].
21.راوندى، قطب‌الدین سعید‌بن‌عبدالله؛ فقه‌القرآن؛تابخانه آیت‌الله العظمی مرعشى نجفى، 1405ق.
22.روحانی، سیدمحمدصادق؛ فقه‌الصادق؛ قم: ، 1412ق.
23.زحیلی، محمد مصطفی؛ القواعدالفقهیة و تطبیقاتها فی‌المذاهب الأربعة؛ دمشق: انتشارات دارالفر، 1427ق.
24.زراعت، عباس؛ «بیگانگان و غیرمسلمانان و مسئولیت بیت‌المال درمورد دیه»، مجله حقوقی و قضایی دادگستری؛ تابستان 1383، ش47.
25.سبزواری، سیدعبدالأعلی؛ مهذب‌ فی بیان الحلال والحرام؛ تحقیق مؤسسه المنار؛ قم: دفتر آیت‌الله سبزواری، 1413ق.
26.سلاّر، حمزه‌بن‌عبدالعزیز؛ المراسم‌العلوییة؛ قم: منشورات الحرمین، 1404ق.
27.طباطبایى حائرى، سیدعلى‌بن‌محمد؛ ریاض‌المسائل؛ قم: مؤسسه آل‌البیت، 1418ق.
28.طوسى، ابوجعفر محمد‌بن‌حسن؛ تهذیب‌تب الإسلامیه، 1407ق.
29.طوسى، ابوجعفرمحمد‌بن‌حسن؛ النهایة فی مجرد الفقه والفتاوى؛ چ2، بیتاب العربی، 1400ق.
30.طوسی، ابوجعفر محمد‌بن‌حسن؛ الخلاف؛ قم: نشر اسلامی، 1414ق.
31.طوسی، ابوجعفر محمد‌بن‌حسن؛ المبسوط؛ تحقیق محمدتقى شفى؛ چ3، تهران: انتشارات مرتضویه، 1387ق.
32.عاملی (شهید اول)، محمد‌بن‌مى؛ الدروس‌الشرعیة فی فقه‌الإمامیة؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1417ق.
33.عاملی (شهید ثانى)، زین‌الدین‌بن‌على؛ الروضةالبهیة فی شرح اللمعةالدمشقیة؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه، 1412ق.
34.عبدالغفار، محمدحسن؛ القواعدالفقهیة بین‌الأصالة والتوجیه؛ مندرج در: سایةالشامله https://al-maktaba.org/book/32391.
35.فاضل هندى، محمد‌بن‌حسن؛ ‌اللثام والإبهام عن  قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1416ق.
36.اشف‌الغطاء، محمدحسین‌بن‌على‌بن‌محمدرضا؛ تحریرالمجلة؛ عراق: المتبة المرتضویه، 1359ق.
37.ینی، ابوجعفرمحمد‌بن‌یعقوب؛ ی؛تب الإسلامیه، 1407ق.
38.یدری، محمد‌بن‌حسین؛ أصباح‌الشیعة بمصابیح الشریعه؛ تحقیق ابراهیم بهادری؛ قم: مؤسسه امام صادق، 1416ق.
39.مامقانى، محمدحسن‌بن‌ملاعبدالله؛ غایةالآمال فی شرح  ؛ قم: مجمع‌الذخائر الإسلامیه، 1316ق.
40.محقق سبزواری، محمدباقر‌بن‌محمد؛ ی اصفهان: انتشارات مهدوى، [بی‌تا].
41.مصطفوى، سیدمحمداظم؛ مائة قاعدة فقهیة؛ چ4، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1421ق.
42.مغربى، ابوحنیفه نعمان‌بن‌محمد؛ تأویل‌الدعائم؛ قاهره: دارالمعارف، [بی‌تا].
43.مفید (شیخ مفید)، محمد؛ المقنعة؛ نگره جهانى هزاره شیخ مفید، 1413ق.
44.مارم شیرازى، ناصر؛ القواعدالفقهیة؛ چ3، قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین، 1411ق.
45.مارم شیرازى، ناصر؛ أنوارالفقاهة ـ ‌البیع؛ قم: انتشارات مدرسة الإمام علی‌بن‌ابی‌طالب، 1425ق.
46. شیرازی، ناصر؛ درس خارج فقه، مبحث خیارات؛ به‌نقل از: http://www.eshia.ir، 3/10/1397.
47.نایینى، میرزامحمدحسین؛ منیةالطالب فی حاشی تهران: المتبة المحمدیه، 1373ق.
48.نجفی، محمدحسن؛  فی شرح شرائع‌الإسلام؛ تحقیق عباس قوچانی؛ تهران: دارال الإسلامیه، 1366.