ابهام ناشی از ناهمراستایی بیان تقنینی و ساختار نظام حقوقی (مطالعه موردی ماده 310 قانون مجازات اسلامی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه حضرت معصومه (س)، قم

چکیده

اصناف غیرمسلمانان؛ چالش بیان تقنینی و ساختار نظام حقوقی

نظام حاکم بر تعامل اجتماعی و جایگاه غیرمسلمانان در جوامع اسلامی و چگونگی تبیین چنین نظامی از ابعاد مختلفی قابل توجه است. سیر این تحولات در تبیین نظام تعاملی؛ از تنظیم قرادادی براساس عقد ذمه تا تنظیم قانونی براساس رابطه تابعیت را در بر می گیرد اما چالش مهمی که در لسان تقنین بازتاب پیدا کرده و در ماده 310 قانون مجازات اسلامی بیان گردیده؛ فاصله گفتمانی قانون‌گذار با ساختار نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران را بازنمایی می‌کند. چنین بیانی با فضای عینی و واقعیت ساختار حقوقی و حقوق عمومی مطابق نیست و با اشکال ناهماهنگی و ناهمراستایی بیان و ساختار، و همچنین ابهام عملی روبرو است.
مقاله حاضر درصدد واکاوی و بررسی چالش بیان تقنینی و ساختار نظام حقوقی در تبیین جایگاه اصناف غیرمسلمانان و فاصله گفتمانی موجود در شرایط حقوقی کنونی است.

واژگان کلیدی: تقنین، اقلیت، حقوق عمومی غیرمسلمانان، ساختار نظام حقوقی، عقد ذمه، اصناف غیرمسلمانان

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. ابن ادریس حلّى، محمد‌بن‌منصور‌بن‌احمد؛ السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی؛ ج1، چ2، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410ق.
  2. ابن‌جماعه، بدرالدین؛ تحریر الاحکام فی تدبیر اهل الاسلام؛ تحقیق و تعلیق: فؤاد عبدالمنعم احمد؛ چ1، قطر: [بی‌نا]، 1405ق.
  3. ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ ج13، بیروت: دارالفکر- دارصادر، 1414ق.
  4. احمد برکه، عبدالمنعم؛ الاسلام و المساوات بین المسلمین و غیرالمسلمین؛ الطبعة الأولی، اسکندریة: مؤسسه شباب الجامعة، 1410ق-1990م
  5. اردبیلی، احمد بن محمد؛ مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان؛ ج7، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
  6. انصارى (شیخ انصاری)، مرتضى‌بن‌محمد امین؛ کتاب المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات؛ ج2، چ1، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، 1415ق.
  7. باطنی، ابراهیم؛ «واکاوی حقوقی استقلال قضایی اهل کتاب»، فصلنامه حقوق اسلامی؛ ش44، بهار 1394، ص89-111.
  8. باقرزاده، محمدرضا؛ ضمانت اجراهای صلح و امنیت بین المللی؛ چ1، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1382.
  9. بخاری، ابوعبدالله محمدبن‌اسماعیل؛ صحیح بخاری (کتاب الجزیة والموادعة: باب الجزیة والموادعة مع اهل الذمة والحرب)؛ بیروت: المکتبة العصریة، 1424ق.
  10. بشیریه، حسین؛ آموزش دانش سیاسی؛ چ3، تهران: انتشارات موسسه پژوهشی نگاه معاصر، 1382.
  11. بهنساوی، سالم؛ شبهات حول الفکر الاسلامی المعاصر؛ الطبعة الثالثة، قاهره: دارالوفاء، 1411ق.1990م.
  12. ترنبری، پاتریک؛ حقوق بین‌الملل و حقوق اقلیت‌ها؛ ترجمه آزیتا شمشادی و علی‌اکبر آقایی، چ1، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی، 1379.
  13. جمعى از پژوهشگران (زیر نظر سیدمحمود هاشمى شاهرودی)؛ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت؛ ج‌1، چ1، قم: مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامى، 1426ق.
  14. جوادی آملی، عبدالله؛ فلسفه حقوق بشر، چ4، قم: مرکز نشراسراء، 1375.
  15. حاجی ده آبادی، احمد؛ بایسته‌های تقنین؛ چ1، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1385.
  16. ـــــ ؛ «تأملی پیرامون قصاص مسلمان در مقابل کافر»، نامه مفید؛ ش40، بهمن و اسفند 1382، ص39-62.
  17. حر عاملى، محمدبن‌حسن؛ وسائل الشیعة؛ ج15، چ1، قم: مؤسسة آل البیت، 1409ق.
  18. حلّی (علامه حلی)، حسن‌بن‌یوسف؛ تذکرة‌الفقهاء؛ ج9، چ1، قم: مؤسسة آل‌البیت، 1414ق.
  19. ـــــ ؛ منتهی المطلب فی تحقیق المذهب؛ ج15، چ1، مشهد: مجمع‌البحوث الإسلامیة، 1412ق.
  20. خالقی، علی، جستارهایی در حقوق جزای بین‌الملل؛ چ1، تهران: شهر دانش، 1388.
  21. خامنه‏اى، سیدعلى؛ «کاوشی در حکم فقهی صابئان»، مجله فقه اهل بیت؛ ش9، بهار 1376، ص3-30.
  22. ـــــ ؛ اجوبة‌الاستفتائات؛ ترجمه احمدرضا حسینى، تهران: الهدى، 1381.
  23. خمینی، سیدروح‌الله؛ تحریرالوسیلة؛ ج1و2، قم:‌ مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1390.
  24. خویی، ابوالقاسم؛ مبانی تکملة المنهاج(موسوعه الامام الخوئی)؛ ج41، چ1، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، 1422ق.
  25. رهامی، روح‌الله؛ تأثیر پارادایم امنیت انسانی بر کارکرد دولت؛ پایان نامه دکتری حقوق عمومی، پردیس قم دانشگاه تهران، 1391.
  26. زبیدی؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ ج18، بیروت: دار الفکر، 1414ق.
  27. سبزواری، سید عبدالأعلی؛ مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام؛ ج15، چ4، قم: مؤسسه المنار، 1413ق.
  28. شریعتی، روح‌الله؛ حقوق و وظایف غیر مسلنانان در جامعه اسلامی؛ چ1، قم: بوستان کتاب، 1381.
  29. ضیائی بیگدلی، محمد رضا؛ حقوق بین‌المللی عمومی؛ تهران: کتابخانه گنج دانش، 1375.
  30. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج14، چ1، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۷ق.
  31. طباطبایی حائری، سیدعلی؛ ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل؛ ج8، چ1، قم: مؤسسة آل‌البیت علیهم السلام، 1418ق.
  32. طباطبایی مؤتمنی، منوچهر؛ حقوق‌اساسی؛ چ1، تهران: نشرمیزان، 1380.
  33. طریحی، فخرالدین؛ مجمع البحرین؛ ج2، تهران: المکتبة المرتضویة، 1365.
  34. طوسى(شیخ طوسی)، ابو جعفر محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ ج4، چ2، بیروت: داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
  35. ـــــ ؛ الخلاف (کتاب الجزیة)؛ ج5، چ1، قم: دفترانتشارات اسلامى، 1407ق.
  36. ـــــ ؛ المبسوط فی فقه الإمامیة؛ ج2، چ3، تهران: المکتبه المرتضویه، 1387.
  37. عاملى (محقق کرکی)، على‌بن‌حسین؛ جامع المقاصد فی شرح القواعد؛ ج۲و12، چ2، قم: مؤسسه آل البیت، 1414ق.
  38. عاملى (شهید اول)، محمد بن مکی؛ القواعد والفوائد؛ ج2، تحقیق سید عبدالهادی حکیم، چ1، قم: کتابفروشی مفید، بی‌تا.
  39. عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة؛ ج2و3و9و10، شرح سیدمحمد کلانتر، چاپ اول، قم: کتابفروشی داوری، 1410ق.
  40. العاید، صالح بن حسین؛ حقوق غیر المسلمین فی بلاد الإسلام؛ الطبعة الرابعة، ریاض: وزاره الشؤون الإسلامیة والأوقاف والدعوه والإرشاد، 1429ق. 2008م.
  41. الغنوشی، راشد؛ حقوق المواطنة (حقوق غیرالمسلم فی المجتمع الاسلامی)؛ الطبعة الثانیة، فیرجینیا: المعهد العالمی للفکر الاسلامی، 1413ق.1993م.
  42. غوث، حسن و حسین ناصری‌مقدم و محمد مهریزثانی؛ «تحول پذیریِ قرارداد ذمه با پیدایش حقوق شهروندی مدرن»، فصلنامه فقه و اصول؛ ش105، تابستان ١٣٩5، ص89-115.
  43. فرحی، مریم و مهدی هوشیار؛ «دکترین ابطال به ‏واسطۀ ابهام در آینۀ آرای دیوان عالی ایالات متحدۀ امریکا و امکان‏ سنجی آن در نظام کیفری ایران»، مجله مطالعات حقوق تطبیقی؛ دوره12، ش2، پاییز و زمستان ١400، ص633-663.
  44. قاضی، ابوالفضل؛ کلیات حقوق اساسی و نهادهای سیاسی؛ ج1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1373.
  45. قمی، محمد بن علی بن بابویه (شیخ صدوق)؛ المقنع؛ چاپ اول، قم: مؤسسه امام هادی علیه‌السلام، 1415ق.
  46. کاتوزیان، ناصر؛ مقدمه علم حقوق؛ چاپ سیزدهم، تهران: شرکت انتشار، شهریور 1370.
  47. ـــــ ؛ فلسفه حقوق؛ ج2، تهران: شرکت انتشار، 1377.
  48. کلییار، کلودآلبر؛ نهادهای روابط بین‌الملل؛ ترجمه و تحقیق هدایت‌ا... فلسفی، تهران: نشرنو، 1368.
  49. کاویانی، محمد هادی؛ بررسی حق امنیت فردی و چالش‌های آن با امنیت ملی؛ پایان نامه دکتری حقوق عمومی، پردیس قم دانشگاه تهران، مهر1390.
  50. گیلانی (میرزای قمی)، ابوالقاسم‌بن‌محمد‌حسن؛ جامع الشتات فی أجوبة السؤالات، ج2، چ1، تهران: مؤسسه کیهان، 1413ق.
  51. مشکانی‌سبزواری، عباسعلی و ابوالقاسم علیدوست و قاسم شبان‌نیا؛ «راهکارهای فقهی تصحیح شرعی رفتارهای قانون‌گذارانه عقلا (مطالعه موردی: قانون تابعیت ملی)»، فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی؛ ش24، پاییز1400، ص79-99.
  52. مکارم شیرازی، ناصر؛ استفتائات جدید؛ ج1، چ2، قم: انتشارات مدرسه امام امیرالمؤمنین، 1427ق.
  53. منتظری، حسینعلی؛ دراسات فی ولایة‌الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة؛ ج3، قم: نشرتفکر، 1431ق.
  54. منتظری، حسینعلی؛ رساله حقوق؛ چ5، قم: ارغوان دانش، 1385.
  55. ممتاز، جمشید؛ «توسعة تدریجی و تدوین حقوق بین الملل توسط سازمان ملل»، مجله تحقیقات حقوقی؛ ش18، زمستان 1375، ص271-286.
  56. موسوی بجنوردی، سیدمحمد و فرحناز افضلی‌قادری؛ «تاثیر تئوری مقتضیات زمان و مکان بر احکام ذمّه با رویکردی بر نظر امام خمینی»، پژوهشنامه متین؛ ش62، خرداد١٣٩3، ص21-49.
  57. مودودی، أبوالأعلی؛ حقوق أهل الذمة فی الدوله الإسلامیه؛ کتاب المختار، بی‌جا، بی‌تا.
  58. موذن‌زادگان، حسنعلی و حامد رهدارپور؛ «اصل شفافیت قانون و جایگاه آن در رویه قضایی دیوان اروپایی حقوق بشر و حقوق کیفری ایران»، فصلنامه دیدگاههای حقوق قضایی؛ ش81، بهار ١٣٩7، ص193-220.
  59. نجفی، محمدحسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام؛ ج21و42، چ7، بیروت: داراحیاءالتراث العربی، 1404ق.
  60. هاشمی، سید محمد؛ «جامعه مدنی و نظام سیاسی»، مجله تحقیقات حقوقی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی؛ ش24-23، پائیز و زمستان 1377، ص53-145.
  61. هاشمی، سیدمحمد؛ حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران: نشرمیزان، 1382.
حقوق اسلامی
دوره 20، شماره 79
دی 1402
صفحه 23-49

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار