امکان سنجی وجود مصادیق عقدی و ایقاعی برای یک عمل حقوقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران

2 دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشگاه قم

3 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشکده حقوق دانشگاه قم

چکیده

حقوق‌دانان در جهت تحلیل و تفکیک ماهیت‌‌های حقوقی، حوادث حقوقی را به اعمال و وقایع حقوقی تقسیم نموده‌اند. معیار اراده به عنوان مبنای تقسیم‌بندی حصری سبب شده هر ماهیت حقوقی مآلا ذیل عناوین واقعه، عقد و یا ایقاع واقع گردد؛ در این میان برخی این تقسیم بندی را جامع تمام ماهیت‌ها ندانسته و شق سومی به عنوان قسیم عقد و ایقاع، با عنوان برزخ میان این دو و برخی به عنوان ماهیت ثالثه جعل نموده‌اند. ضعف مبانی و ابهامات فراوان این رویکرد در کنار نقص‌های تقسیم نخستین باعث شده برخی بدون توجه به تقسیمات موجود، ضمن اظهار نظر در خصوص یک ماهیت حقوقی همچون جعاله، ابراز کنند که جعاله می‌تواند هم مصداق عقدی داشته باشد و هم ایقاعی؛ بدون آنکه متعرض این مسئله شوند که آیا این قابلیت تنها مختص یک ماهیت حقوقی خاص است و یا اینکه امکان تسری آن وجود دارد؟ و همچنین به این موضوع پرداخته نشده که یک عمل حقوقی چگونه می‌تواند مصادیق متفاوت عقدی و ایقاعی داشته باشد؟ در انتها با رویکردی مواجه خواهیم بود که قائل به وجود اشتراک لفظی میان مصادیق متفاوت است. در این نوشتار آنچه حاصل آمد این است که می-توان برای یک عمل حقوقی، مصادیق عقدی و ایقاعی درنظرگرفت. چنین نظری نیاز به تفسیر درستی از عمل حقوقی دارد تا بتوان قابلیتی برای آن‌ در نظر گرفت که بتواند مصادیق متمایزی را در خود جای دهند و به مثابه یک نظریه عمومی قابل طرح باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. آخوند خراسانی، سیدمحمدکاظم؛ کفایةالأصول؛ قم: مؤسسه آل‌البیت‰ لإحیاء التراث، [بی‌تا].
  2. امامی، سیدحسن؛ حقوق مدنی؛ ج۱، چ۲۴، تهران: انتشارات اسلامیه، 1391.
  3. امامی، سیدحسن؛ حقوق مدنی؛ ج۵، تهران: انتشارات اسلامیه، 1374.
  4. انصاری، مرتضی؛ کتاب‌المکاسب؛ ج۳، قم: مجمع‌الفکر الإسلامی، 1413ق.
  5. باقری، احمد، محمدعلی راغبی و مصطفی درزی رامندی؛ «بازپژوهی فقهی ـ حقوقی در تقسیم اَعمال حقوقی»، پژوهشنامه میان‌رشته‌ای فقهی؛ ش13، پاییز و زمستان 1397، ص 69ـ91.
  6. بیات، فرهاد و شیرین بیات؛ حقوق مدنی؛ چ۱۲، تهران: انتشارات ارشد، 1396.
  7. توکلی، محمدمهدی؛ مختصر حقوق مدنی؛ چ۱۱، تهران: چتر دانش، 1396.
  8. توکلی‌کیا، امید؛ «برزخ بین عقد و ایقاع»، دانشنامه‌های حقوقی؛ ش4، پاییز 1398، ص61ـ80.
  9. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ الفارق: دایرةالمعارف حقوق؛ ج۲، چ۲، تهران: گنج دانش، 1388.
  10. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ اندیشه و ارتقاء؛ تهران: گنج دانش، 1387.
  11. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ دایرةالمعارف مدنی و تجارت؛ ج1، تهران، بنیاد راستا، 1357.
  12. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ فرهنگ عناصرشناسی؛ تهران: گنج دانش، 1382.
  13. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ فلسفه اعلی در علم حقوق؛ تهران: گنج دانش، 1389.
  14. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ فلسفه حقوق مدنی؛ ج۱، تهران: کتابخانه گنج دانش، 1380.
  15. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ فلسفه حقوق مدنی؛ ج۲، چ۲، تهران: کتابخانه گنج دانش، 1390.
  16. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ وصیت؛ تهران: گنج دانش، 1390.
  17. حلّی (علامه حلّی)، حسن‌بن‌یوسف؛ تحریرالأحکام؛ ج۴، قم: مؤسسه امام صادق†، 1421ق.
  18. حلّی (محقق حلّی)، جعفربن­حسن؛ شرائع‌الإسلام؛ ج۳، چ۲، تهران: انتشارات استقلال، 1409ق.
  19. خمینی، سیدروح‌الله؛ تحریرالوسیلة؛ ج۲، قم: موسسة النشرالإسلامی، 1365.
  20. خندان، علی‌اصغر؛ منطق کاربردی؛ چ۶، تهران: انتشارات سمت، 1389.
  21. خوانساری، سیداحمد؛ جامع‌المدارک فی شرح مختصرالنافع؛ ج3، قم: اسماعیلیان، 1405ق.
  22. خویی، سیدابوالقاسم؛ مصباح‌الفقاهة؛ ج۴، قم: انصاریان، 1417ق.
  23. دادمرزی، سیدمهدی و اعظم حیدری؛ «مطالعه تطبیقی ماهیت جعاله در فقه امامیه»، حقوق ایران و غرب، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب؛ ش16، تابستان 1397، ص57ـ80.
  24. سنهوری، عبدالرزاق احمد؛ نظریةالعقد؛ بیروت: دارالفکر، [بی‌تا].
  25. شهید اول، شمس‌الدین ابوعبدالله؛ اللمعه‌الدمشقیة فی فقه‌الإمامیة؛ بیروت: دارالتراث الإسلامیه، 1410ق.
  26. شهیدی، مهدی؛ تشکیل قراردادها و تعهدات؛ تهران: نشر حقوقدان، 1377.
  27. شهیدی، مهدی؛ تشکیل قراردادها و تعهدات؛ چ۹، تهران: انتشارات مجد، 1392.
  28. شهیدی، مهدی؛ حقوق مدنی (اصول قراردادها و تعهدات)؛ ج2، چ۹، تهران: مجد، 1391.
  29. شهیدی، مهدی؛ عقود معیّن 1؛ چ۱۸، تهران: انتشارات مجد، 1394.
  30. طالب احمدی، حبیب؛ «ماهیت حقوقی وصیت تملیکی در فقه و حقوق ایران»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی؛ ش4، تابستان 1390، ص 111ـ134.
  31. طاهری، حبیب‌الله؛ حقوق مدنی؛ ج۴، چ۲، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1418ق.
  32. طباطبایی، سیدمحسن؛ مستمسک العروةالوثقی؛ ج۱۴، قم: مؤسسه دارالتفسیر، 1416ق.
  33. عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین‌بن‌علی‌بن‌احمد؛ الروضه البهیه؛ تصحیح سیدمحمد کلانتر؛ ج۵، چ۲، نجف: الجامعه النجف الدینیه، 1398ق.
  34. عبدالکریمی، هیوا؛ «ابزارهای ماهیت‌شناسی و تأثیر آنها در پذیرش ماهیت ایقاعی وصیت تملیکی، وقف و هبه»، دانشنامه‌های حقوقی؛ ش5، زمستان 1398، ص370ـ395.
  35. عبده بروجردی، محمد؛ کلیات حقوق اسلامی؛ تهران: انتشارات رهام، 1380.
  36. علی‌اکبری بابوکانی، احسان و محمد حکیم جوادی؛ «واکاوی فقهی ـ حقوقی ماهیت وکالت»، مجله فقه و اصول؛ ش114، پاییز 1397، ص105ـ125.
  37. عمید، موسی؛ هبه و وصیت در حقوق مدنی ایران؛ تهران: چاپخانه علمی، 1342.
  38. فصیحی‌زاده، علیرضا و اعظم حیدری سورشجانی؛ «تحلیل تطبیقی ماهیت و سبب پیدایش اعمال و وقایع حقوقی در حقوق ایران و فرانسه»، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب؛ ش4، تابستان 1394، ص25ـ48.
  39. فیض، علیرضا؛ مبادی فقه و اصول؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1369.
  40. قافی، حسین؛ «ماهیت و میزان اعتبار قرارداد الحاقی»، حقوق اسلامی؛ ش2، پاییز 1383، ص61ـ88.
  41. قدیری، محمدحسن؛ البیع (تقریرات امام خمینیŠ)؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۰۷ق.
  42. کاتوزیان، ناصر؛ (الف)؛ وقایع حقوقی؛ چ۸، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1391.
  43. کاتوزیان، ناصر؛ (ب)؛ اَعمال حقوقی؛ چ۷، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1391.
  44. کاتوزیان، ناصر؛ (ج)؛ عقود معین (مشارکت‌ها ـ صلح)؛ ج۲، چ۹، تهران: گنج دانش، 1391.
  45. کاتوزیان، ناصر؛ (د)؛ قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی؛ چ۳۵، تهران: میزان، 1391.
  46. کاتوزیان، ناصر؛ (هـ)؛ دوره مقدماتی حقوق مدنی درس‌هایی از عقود معیّن؛ چ۱۸، تهران: گنج دانش، 1394.
  47. کاتوزیان، ناصر؛ ایقاع (نظریه‌ عمومی – ایقاع معیّن)؛ چ۳، تهران: نشر میزان، 1384.
  48. کاتوزیان، ناصر؛ حقوق مدنی (شفعه، وصیت، ارث)؛ چ۱۸، تهران: میزان، 1392.
  49. کاتوزیان، ناصر؛ دوره حقوق مدنی (عقود معیّن)؛ چ۱۳، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1394.
  50. کاتوزیان، ناصر؛ قواعد عمومی قراردادها؛ چ۱۲، تهران: سهامی انتشار، 1393.
  51. کاتوزیان، ناصر؛ مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران؛ چ۷۶، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1389.
  52. کاشف‌الغطاء، محمدحسین؛ تحریرالمجله؛ ج۵، تهران: المجمع العالمی للتقریب بین‌المذاهب الإسلامیه، 1432ق.
  53. کاشف‌الغطاء، محمدحسین؛ وجیزةالأحکام؛ ج۳، نجف: مؤسسه کاشف‌الغظاء، 1366ق.
  54. کمپانی (غروی اصفهانی)، محمدحسین؛ حاشیة کتاب‌المکاسب؛ ج۱، قم: انوارالهدی، 1418ق.
  55. مازو، هنری و لنون مازو و فرانسوا شاباس؛ «اعمال و وقایع حقوقی، الف نبوی»، مجله کانون؛ ش8، تابستان 1377، ص145ـ160.
  56. مراغی، سیدمیرعبدالفتاح؛ العناوین؛ قم: مؤسسة النشرالإسلامی، 1418ق.
  57. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ ج۲۰، قم: انتشارات صدرا، 1390.
  58. مغنیه، محمدجواد؛ فقه‌الإمام جعفرصادق†، ج4، بیروت: دارالجواد، 1982م.
  59. مفید، محمد‌بن‌نعمان؛ المقنعه؛ قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفیدŠ، 1413ق.
  60. نجفی، محمدحسن؛ جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الاسلام؛ ج۲۲و ۲۸، بیروت: دار احیاءالتراث العربی، 1367ق.
  61. نعمت‌اللهی، اسماعیل و سیدرضا مسعودیان‌زاده؛ «معیار بازشناسی عقد از ایقاع»، مجله فقه و حقوق اسلامی؛ ش۱۱، پاییز و زمستان 1394، ص299ـ325.
حقوق اسلامی
دوره 20، شماره 79
دی 1402
صفحه 147-172

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار