دست یازی به زکات و خمس توسط فقیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی ، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران

چکیده

کسی که از ادای حقی عینی یا دینی به صاحب حق امتناع می‌ورزد، ذیحق می‌تواند نزد حاکم اقامه دعوی کرده و حق خویش را استیفا کند. طریق دیگری نیز تحت عنوان تقاص برای دست‌یازی به حق و البته مشروط به شرایطی مورد تجویز شارع مقدس قرار گرفته است. حال اگر کسی که یک تکلیف مالی مانند زکات یا خمس به عهده او آمده است اما از ادای آن امتناع می‌ورزد، آیا در چنین فرضی نیز شخص فقیر به‌عنوان ذینفع از پرداخت زکات و خمس می‌تواند به قصد تقاص به دست‌یازی زکات و خمس از اموال غنی اقدام نماید؟ شرط اساسی در تحقق موضوع تقاص، ثبوت حقی از مدعی به عهده مدعی علیه است. برخی فقیهان امامیه به وجود این حق فقیر نسبت به غنی اذعان می‌کنند و دست‌یازی به زکات و خمس از اموال غنی درصورتی‌که غنی از ادای آن امتناع ورزد را برای او تجویز می‌کنند. این مقاله می‌کوشد با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، چگونگی تعلق حق فقرا به زکات و خمس در اموال غنی را تبیین نماید و بدین وسیله قول به جواز تقاص را مورد نقد قرار داده و قول اکثریت فقیهان مبنی بر عدم صحت تقاص فقیر از اموال غنی را تقویت نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. آشتیانی، میرزامحمدحسن‌بن‌جعفر؛ کتاب القضاء؛ تصحیح علی‌اکبر زمانی‌نژاد؛ ج2، قم: انتشارات زهیر، 1425ق.
  2. احسایی، ابن‌ابی‌جمهور؛ الأقطاب الفقهیة علی مذهب‌الإمامیة؛ تصحیح محمد حسون؛ قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفیŠ، 1410ق.
  3. اشتهاردی، علی‌پناه؛ مدارک العروة؛ ج23، تهران: دارالأسوة للطباعة والنشر، 1417ق.
  4. انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین؛ کتاب المکاسب‌المحرمة والبیع والخیارات؛ ج2، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاریŠ، 1415ق.
  5. تبریزی، جواد‌بن‌علی، إرشادالطالب إلی‌التعلیق علی‌المکاسب؛ ج1، چ3، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1416ق.
  6. حسینی روحانی قمی، سیدمحمد؛ المرتقی إلی‌الفقه الأرقی (کتاب الزکاة)؛ تقریر محمدصادق جعفری؛ ج3، تهران: مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیة (دارالجلی)، 1418ق.
  7. حسینی شیرازی، سیدمحمد؛ إیصال‌الطالب إلی‌المکاسب؛ ج4، تهران: منشورات اعلمی، [بی‌تا].
  8. حلّی، جعفر‌بن‌حسن؛ شرائع‌الإسلام فی مسائل الحلال والحرام؛ تصحیح عبدالحسین محمد علی بقال؛ ج4، چ2، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
  9. حلّی، شمس‌الدین محمد‌بن‌شجاع القطان؛ معالم‌الدین فی فقه آل‌یاسین، دورة فقهیة کاملة علی وفق مذهب‌الإمامیه؛ تصحیح ابراهیم بهادری؛ ج2، چ1، قم: مؤسسه امام صادق†، قم: 1424ق.
  10. حلّی، نجم‌الدین جعفربن‌حسن؛ المختصرالنافع فی فقه‌الإمامیة؛ ج2، چ6، قم: مؤسسه المطبوعات الدینیة، 1418ق.
  11. خمینی، سیدروح‌الله؛ تحریرالوسیلة؛ ج2، قم: مؤسسه مطبوعاتی دارالعلم، [بی‌تا].
  12. خویی، سیدابوالقاسم؛ موسوعة الإمام الخوئی؛ ج24، قم: مؤسسة الإحیاء الآثار الإمام خوئیŠ، 1418ق.
  13. روحانی، سیدصادق؛ فقه‌الصادق†؛ ج25، قم؛ دارالکتاب (مدرسه امام صادق†)، 1412ق.
  14. سبحانی، جعفر؛ الزکاة فی‌الشریعة الإسلامیة الغراء؛ ج2، قم: مؤسسه امام صادق†، 1424ق.
  15. سبحانی، جعفر؛ الموجز فی أصول‌الفقه؛ چ9، قم: مؤسسه امام صادق†، 1423ق.
  16. سبزواری، سیدعبدالأعلی؛ مهذب‌الأحکام فی بیان الحلال والحرام؛ ج11 و 27، چ4، قم: مؤسسة المنار (دفتر معظم‌له)، 1413ق.
  17. سبزواری، محمدباقر‌بن‌محمد؛ کفایةالأحکام؛ ج2، قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین، 1423ق.
  18. سیوری، مقدادبن‌عبدالله؛ التنقیح‌الرائع لمختصرالشرائع؛ تصحیح سیدعبداللطیف حسینی کوه‌کمری؛ ج4، قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفیŠ، 1404ق.
  19. سیوری، مقدادبن‌عبدالله؛ نضدالقواعد الفقهیة علی مذهب‌الإمامیة؛ تصحیح سیدعبداللطیف کوه‌کمری؛ قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفیŠ، 1403ق.
  20. صدر، سیدمحمد؛ ماوراءالفقه؛ تصحیح جعفر هادی دجیلی؛ ج9، بیروت: دارالأضواء للطباعة والنشر والتوزیع، 1420ق.
  21. صیمری، مفلح‌بن‌حسن؛ غایةالمرام فی شرح شرائع‌الإسلام؛ تصحیح جعفر کوثرانی عاملی؛ ج4، بیروت: دارالهادی، 1420ق.
  22. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم؛ العروةالوثقی فیما تعم به‌البلوی؛ ج2، چ2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1409ق.
  23. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم؛ تکملة العروةالوثقی؛ تصحیح سیدمحمدحسین طباطبایی؛ ج2، قم: کتابفروشی داوری، 1414ق.
  24. عاملی، زین‌الدین‌بن‌علی؛ مسالک‌الأفهام إلی تنقیح شرائع‌الاسلام؛ ج14، قم: مؤسسة المعارف‌الإسلامیه، 1413ق.
  25. عاملی، محمد‌بن‌مکی؛ القواعد والفوائد؛ تصحیح سیدعبدالهادی حکیم؛ ج2، قم: کتابفروشی مفید، [بی‌تا].
  26. فقعانی، علی‌بن‌علی‌بن‌محمد‌بن‌طی؛ الدرّالمنضود فی معرفة صیغ‌النیات والإیقاعات والعقود (رسالة فی‌العقود والإیقاعات)؛ تصحیح محمد برکت؛ قم: مکتبة امام‌العصر(عج) العلمیه، 1418ق.
  27. مشکینی، میرزاعلی؛ مصطلحات‌الفقه؛ [بی‌جا]: [بی‌نا]، [بی‌تا].
  28. مظفر، محمدرضا؛ أصول‌الفقه؛ تحقیق عباس‌علی زارعی سبزواری؛ چ2، قم: مؤسسه بوستان کتاب قم، 1424ق.
  29. مغنیه، محمدجواد؛ فقه الامام‌الصادق†؛ ج4، چ2، قم: مؤسسه انصاریان، 1421ق.
  30. منتظری، حسینعلی؛ کتاب‌الزکاة؛ ج4، چ2، قم: مرکز جهانی مطالعات اسلامی، 1409ق.
  31. موحدی (فاضل لنکرانی)، محمد؛ تفصیل‌الشریعة فی شرح تحریرالوسیلة، القضاء والشهادات؛ تصحیح حسین واثقی و محمدمهدی مقدادی؛ قم، مرکز فقهی ائمه اطهار‰، 1420ق.
  32. مؤمن، محمد؛ مبانی تحریرالوسیلة؛ القضاء والشهادات؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیŠ، 1422ق.
  33. نجفی (کاشف‌الغطاء)، حسن‌بن‌جعفر؛ أنوارالفقاهة (کتاب‌القضاء)؛ نجف اشرف: مؤسسه کاشف‌الغطاء، 1422ق.
  34. نجفی (کاشف‌الغطاء)، علی‌بن‌محمدرضا‌بن‌هادی؛ النورالساطع فی‌الفقه النافع؛ ج1، نجف اشرف: مطبعةالآداب، 1381ق.
  35. نراقی، مولی احمد‌بن‌محمدمهدی؛ مستندالشیعة فی أحکام‌الشریعة؛ ج17، قم: مؤسسه آل‌البیت‰، 1415ق.
  36. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود و جمعی از پژوهشگران؛ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت‰؛ ج2، قم: مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت‰، 1426ق.
حقوق اسلامی
دوره 20، شماره 79
دی 1402
صفحه 71-83

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار