1
دانشیار گروه حقوق کیفری و جرم شناسی پردیس فارابی دانشگاه تهران
2
دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی پردیس فارابی دانشگاه تهران
چکیده
قانون مجازات اسلامی در ماده 143، جرایم ارتکابی نمایندگان شخص حقوقی را در صورتی که به نام یا در راستای منافع این اشخاص باشند، به آن‌ها منتسب دانسته و برای آن‌ها مسئولیت کیفری قائل شده است. تبصره ماده 14 همین قانون محکومیت شخص حقوقی به پرداخت دیه و خسارت را در صورت وجود رابطه علیت بین رفتار آن‌ها و خسارت وارد آمده، پذیرفته است. پرسش این است که آیا جرایم حدی ارتکابی توسط نمایندگان شخص حقوقی را میتوان به شخص حقوقی منتسب دانست. اطلاق ماده 143 از یک‌سو و ماهیت و ویژگی‌های خاص جرایم حدی از سوی دیگر باعث ایجاد اختلاف میان حقوقدانان شده است. برخی انتساب جرایم حدی به اشخاص حقوقی را مطلقاً غیرقابل قبول دانسته‌اند و برخی دیگر با عنایت به اطلاق ماده مذکور، انتساب این جرایم به اشخاص حقوقی را پذیرفته‌اند. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد باید جرایم حدی را به دو دسته جرایم حدی قائم به شخص و جرایم حدی که قائم به شخص نیستند، تقسیم کرد. جرایم دسته اول قابل انتساب به شخص حقوقی نیستند؛ ولی امکان انتساب جرایم دسته دوم به شخص حقوقی وجود دارد.
ابن اثیرجزری، مبارک بن محمد؛ النهایه فی غریب الحدیث و الاثر؛ ج1، چ1، قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، بی‌تا.
ابن‌سعید حمیری، نشوان بن سعید؛ شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم؛ ج3، چ1، بیروت: دارالفکر المعاصر، 1420.
ابن‌فارس، ابوالحسین احمد بن فارس بن زکریا؛ معجم مقاییس اللغه؛ ج2، چ1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1404.
اردبیلی، محمدعلی؛ حقوق جزای عمومی؛ ج2، چ29، تهران: میزان، 1392.
پوربافرانی، حسن و سیفی، مهدیه؛ «گونه شناسی مجازات شخص حقوقی»؛ آموزههای حقوق کیفری، ش9، بهار و تابستان 1394، صص 128ـ101.
جعفری، مجتبی؛ «مبانی و اصول مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی در قانون مجازات اسلامی ایران»؛ پژوهشنامه حقوق کیفری، ش14، پاییز و زمستان 1395، صص 32ـ7.
جوهری، اسماعیل بن حماد؛ الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه؛ ج2، چ1، بیروت: دارالعلم للملایین، 1410.
حاجی‌ده‌آبادی، احمد؛ «تاملی درباره محاربه و آثار و تحولات آن در قانون مجازات اسلامی 1392»، در: مجموعه مقالات فقه و تدبیر، یادنامه حضرت آیت الله موسوی اردبیلی، 1396.
حاجی‌ده‌آبادی، احمد؛ قواعد فقه جزایی؛ چ1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387.
حرعاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه؛ ج28، چ1، قم: مؤسسه آلالبیت(ع)، 1409.
حسینی، سید محمد؛ سیاست جنایی در اسلام و در جمهوری اسلامی ایران؛ چ2، تهران: سمت، 1390.
حلی اسدی، جمال الدین احمدبن محمد؛ المهذب البارع فی شرح المختصر النافع؛ ج5، چ1، قم: جامعه مدرسین، 1407.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ مفردات الفاظ القرآن، ج1، لبنان/سوریه: دار العلم/ الدار الشامیه، 1412.
شریفی، محسن و محمد جعفر حبیب‌زاده و محمد عیسایی تفرشی و محمد فرجیها؛ «انتساب مسئولیت کیفری به اشخاص حقوقی در نظام کیفری ایران و انگلستان»؛ آموزههای حقوق کیفری، ش6، پاییز و زمستان 1392، صص 88ـ57.
شریفی، محسن؛ مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی در حقوق ایران و انگلستان؛ چ1، تهران: میزان، 1394.
شریفی، محسن؛ «مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی در نظام کیفری ایران و فرانسه»؛ دیدگاه‌های حقوقی قضایی، ش75 و 76، تابستان 1395، صص 116ـ81.
مجیدی نظامی، سید مهدی؛ بررسی و تحلیل مستحدثه در مباحث اجرای حدود از منظر فقه امامیه؛ رساله علمی سطح 4، حوزه علمیه قم، 1396.
محقق حلی، نجم الدین جعفر؛ شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام؛ ج4، چ2، قم: موسسه اسماعیلیان، 1408.
موسوی مجاب، سید درید و رفیع زاده، علی؛ «دامنه مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی در قانون مجازات اسلامی»؛ فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، ش13، زمستان 1394، صص 169ـ147.
نبی‌پور، محمد؛ «شرایط مسئولیت کیفری در لایحه قانون مجازات اسلامی»؛ مجله تعالی حقوق، ش7، مهر و آبان 1389، صص 144ـ127.
نجفی، محمد حسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام؛ ج41، چ7، بیروت: دار احیاء العربی، 1404.
یوسفیان شوردلی، بهنام؛ «مسئولیت اشخاص حقوقی در جرایم اقتصادی یا سازمان‌یافته: رویکردهای نوین ملی و بین‌المللی»؛ مجله تحقیقاتی حقوقی، ش56، زمستان 1390، صص 408ـ371.
Blumberg, Phillip I.; The Multinational Challenge to Corporation Law; New York: Oxford University Press, 1993.
Colvin, Eric; ‘ Corporate Personality and Criminal Liability’; Criminal Law Forum, 6(1), 1995.
Fisse, Brent & Braithwaite, John; Corporation Crime and Accountability, Cambridge: Cambridge University Press, 1993.
Pieth, Mark & Ivory Radha; ‘Corporate Criminal Liability Principle in Overview’; Emergence and Convergence 9, 2011.
Pinto, Amanda & Martin. Evance; Corporate Criminal Liability, London: University of London Press, 2003.
Simpson, Philip; ‘Vicarious Liability’; in: Reid K. G. & Zimmerman R.(eds), A History of Private Law in Scotland, Vol. 2, Oxford University Press, 2000.
Wells, Celia K.; ‘Corporate Criminal Responsibility’; in: S. Tully (ed.), Research Handbook on Corporate Responsibility, London: Oxford University Press, 2005.
Wells, Celia K.; ‘Criminal Responsibility of Legal Person in Common Law jurisdictions’; Paper for OECD Anti-Corporation Unit, Paris; 2000.
Yeats, Ian & Gliker, Paula & Lukham, Mary; Law of Tort, London: University of London Press, 2005
)