بازشناسی عدالت معاوضی از دیدگاه مطلوبیت‌گرایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکده اقتصاد و حقوق دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشیار دانشکده حقوق پردیس فارابی دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه تهران

چکیده

عنصر اصلی ارزش مبادله‎ای در یک قرارداد، مطلوبیت است. معیار سنجش این ارزش، احساس رضایت نسبت به یک موقعیت ناشی از تحقق ترجیحات بر پایه توازن ناشی از اجرای تعهدات خود و طرف مقابل است. تعادل عوضین در ارزش، تملیک‎به‎تملیک و تسلیم‎به‎تسلیم و تعادل حقوق و تعهدات طرفین در عقد معاوضی بر پایه مطلوبیت، به عدالت معاوضی منجر می‎شود. قرارداد واجد وصف اخلاقی، دو آرمان «خودآئینی» یعنی تبلور اراده آزادانه و آگاهانه و «رفتار متقابل» به مفهوم بهره‎مندی از نفع متقابل را محقق می‎سازد. سنجش عدالت معاوضی برمبنای مطلوبیت، با معیار شخصی و توجه به هویت فرد به دلیل هماهنگی و رابطه بیناذهنی او با عمل ارتکابی و انتخاب عقلایی او مناسبتر است. تعدیل قرارداد، موافق تحقق ترجیحات قراردادی، ابزاری برای استقرار عدالت معاوضی مخدوش محسوب می‎شود. شرط توسل به نقض کارآمد قرارداد با معیارکارائی پارتو یا کالدرـ هیکس، برقراری عدالت معاوضی با تأمین نظر متعهدله درخصوص مطلوبیت حاصل از نقض تعهد است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1.  

    1. ابراهیمی، علی؛ «کاستی­های حقوق قراردادها در تحقق عدالت معاوضی در قراردادهای بانکی؛ نقد اقدامات بانک مرکزی در یکسان­سازی فرم­های قراردادی»؛ پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته حقوق تجاری اقتصادی بین­المللی، گروه حقوق پردیس البرز دانشگاه تهران، 1394.
    2. ارسطاطالیس؛ اخلاق نیکوماخوس؛ ترجمه ابوالقاسم پورحسینی؛ ج2 و 1، چ3، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1391.
    3. ارسطو؛ اخلاق نیکو؛ تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1362.
    4. امامی، سید حسن؛ حقوق مدنی؛ ج1، چ4، تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1363.
    5. پایدار، حبیب الله؛ مبانی سنجش ارزش­ها؛ تهران: نشر آیت، 1357.
    6. پیک­حرفه، شیرزاد؛ «گسست­های گسترده: واکاوی گزندهای «فایده­گرایی» جان استوارت میل بر «یک­پارچگی» و «خودآئینی آدمی»؛ مجله غرب­شناسی بنیادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال سوم، ش2، پاییز و زمستان 1391، صص 56ـ35.
    7. پیک­حرفه، شیرزاد؛ فایده­گرایی در فلسفه اخلاق انگلوساکسن و انگلوآمریکن؛ تهران: نگاه معاصر، 1394.
    8. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ فلسفه عمومی حقوق، تئوری موازنه؛ تهران: گنج دانش، 1381.
    9. ـــــــ؛ دایره­المعارف علوم اسلامی قضایی؛ چ2، تهران: گنج دانش، 1363.
    10. ـــــــ؛ ترمینولوژی حقوق؛ چ29، تهران: گنج دانش، 1395.
    11. جوان، موسی؛ مبانی حقوق؛ ج1، تهران: چاپخانه نگین، 1326.
    12. ـــــــ؛ مبانی حقوق؛ ج4، تهران: چاپخانه نگین، 1344.
    13. حائری­یزدی، مهدی؛ کاوش­های عقل عملی، فلسفه اخلاق؛ تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1361.
    14. حریری، محمد یوسف؛ فرهنگ موضوعی تشریحی علوم اقتصادی؛ تهران: انتشارات اطلاعات، 1388.
    15. خاکباز، محمد؛ عدالت معاوضی در حقوق موضوعه و رویه قضایی؛ تهران: انتشارات حقوق امروز، 1393.
    16. خوانساری، سیداحمد؛ جامع­المدارک؛ ج3، چ2، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1405ق.
    17. خوانساری،­ سیدموسی؛ منیه­الطالب فی حاشیه­المکاسب؛ تقریرات میرزا­حسین نائینی؛ تهران: المکتبه المحمدیه، 1373ق.
    18. خوئی، سید ابوالقاسم؛ مصباح­الفقاهه؛ ج3، ‌نجف: وجدانی، 1378ق.
    19. دادگر، یدالله؛ ابعاد اساسی در اخلاق و اقتصاد؛ تهران: انتشارات سمت، 1394.
    20. داسگوپتا، پارتا؛ اقتصاد؛ جعفر خیرخواهان؛ چ2، تهران: نشر ماهی، 1395.
    21. راس، سر دبلیو، دیوید؛ نظریه اخلاقی کانت؛ ترجمه محمدحسین کمالی­نژاد؛ چ2، تهران: انتشارات حکمت، 1392.
    22. ره‎پیک، حسن؛ نظریه جهت در اعمال حقوقی؛ تهران: انتشارات اطلاعات، 1376.
    23. ساندل، مایکل؛ لیبرالیسم و منتقدان آن؛ ترجمه احمد تدین؛ تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1374.
    24. سندل، مایکل؛ عدالت، چه باید کرد؟؛ ترجمه افشین خاکباز؛ تهران: فرهنگ نشر نو، 1394.
    25. شهیدی، مهدی؛ آثار قراردادها و تعهدات؛ چ4، تهران: مجد، 1389.
    26. ـــــــ؛ سقوط تعهدات؛ چ6، تهران: مجد، 1390.
    27. ـــــــ ؛ تشکیل قراردادها و تعهدات؛ چ12، تهران: مجد، 1395.
    28. طباطبایی، سیدمحمدکاظم؛ حاشیه­المکاسب؛ چ2، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1421ق.
    29. طوسی، خواجه نصیرالدین؛ اخلاق ناصری؛ تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری؛ چ7، تهران: انتشارات خوارزمی، 1391.
    30. فرانکنا، ویلیام کی؛ فلسفه اخلاق؛ ترجمه هادی صادقی؛ چ2، قم: نشر طه، 1383.
    31. فوت، فلیپا؛ نظریه­های فلسفه اخلاق؛ ترجمه حسین کاجی؛ تهران: انتشارات روزنه، 1382.
    32. قاسمی، محسن؛ شکل­گرایی در حقوق مدنی؛ تهران: بنیاد حقوقی میزان، 1388.
    33. قنواتی، جلیل؛ «اصل آزادی قراردادها و شروط غیرعادلانه»؛ مجله مطالعات اسلامی (فقه و اصول)، ش85، پاییز و زمستان 1389.
    34. کاتوزیان، ناصر؛ حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها؛ ج1و5، چ13، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1395.
    35. کانت، امانوئل؛ درس­های فلسفه اخلاق؛ ترجمه منوچهر صانعی دره­بیدی؛ چ5، تهران: انتشارات نقش و نگار، 1393.
    36. لوماریه؛ فلسفه اخلاق؛ ترجمه مهرانگیز منوچهریان؛ تهران: بنگاه مطبوعاتی صفی‌علی‌شاه، 1327.
    37. میل، جان استیوارت؛ فایده­گرایی؛ ترجمه مرتضی مردیها؛ چ4، تهران: نشرنی، 1394.
    38. موسوی، میرطاهر؛ محمدی، محمدعلی؛ مفاهیم و نظریه­های رفاه اجتماعی؛ تهران: نشر دانژه، 1388.
    39. وست، هنری. آر؛ فایده­گرایی جان استوارت میل (راهنمایی برای خواننده)؛ ترجمه امیرحسین تقی پور؛ زنجان: انتشارات آذرکلک، 1389.
    40. هازمن، دنیل ام، مک فرسن، مایکل اس؛ تجزیه و تحلیل اقتصادی و فلسفه اخلاق؛ ترجمه یدالله دادگر و همکاران؛ تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، 1386.
    41. هملین، آلن؛ اخلاق و اقتصاد؛ ترجمه افشین خاکباز و محمدحسین هاشمی؛ تهران: نشر پژوهشکده مطالعات فرهنگی واجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، 1386.
    42. هوفه، اوتفرید؛ برداشت­هایی فلسفی درباره عدالت؛ ترجمه امیر طبری؛ تهران: نشر اختران، 1383.
    43. هولمز، رابرت ال؛ مبانی فلسفه اخلاق؛ ترجمه مسعود علیا؛ چ3، تهران: ققنوس، 1394.
    44. هیوم، دیوید؛ جستاری در باب اصول اخلاق؛ ترجمه مجید داودی؛ چ2، تهران: نشر مرکز، 1392.
      1. Bykvist, K.; Utilitarianism: A guide for the perplexed; Bloomsbury Publishing, 2009. 
      2. Bentham, J.; an Introduction to the Principles of Morals and Legislation; Blackwell Publishing Ltd., 1972.
      3. Bodenheimer, E.; Jurisprudence: The philosophy and method of the law; New York: Prentice-Hall. KB Agrawal ed. 1978.
      4. Chang, H. F.; ‘A liberal theory of social welfare: fairness, utility, and the Pareto principle’; The Yale Law Journal 110(2), 173-235, 2000.
      5. Klass, G.; Efficient breach in the Philosophical Foundations of Contract Law; Edited by Gregory Klass, George Letsas & Prince Saprai eds; Oxford: Oxford University Press, 2014.
      6. Coase, H. R.; ‘the Problem of Social Cost’; Journal of Law and Economics, Vol. 3, 1960.
      7. Freeman, S.; Moral contractarianism as a foundation for interpersonal morality, Contemporary Debates in Moral Theory, Wiley-Blackwell, 7-57, 2006.
      8. Gauthier D.; ‘From Morals by Agreement’, in: Contractarianism / Contractualism; Stephen Darwal (ed), Blackwell. 108-137, 2003.
      9. Ghestin, J.; Lutil et juste dans les contracts; Arshives de Philosophie du droit, T.26, Sirey, Paris, 37-45, 1981.
      10. Harrison, J. L.; A Nihilistic View of the Efficient Breach; Mich. St. L. Rev, 167, 2013.
      11. Hume, D.; An enquiry concerning the principles of morals. Aegitas. A Critical Edition, 2017. 
      12. MacCormick, N.; HLA Hart, 2nd ed, CA: Stanford University Press, 2008.
      13. Macpherson, C. B; The rise and fall of economic justice and other papers, Oxford and New York: Oxford University Press, 1985.
      14. Mathis, K. M. K; Efficiency Instead of Justice? Searching for the Philosophical Foundations of the Economic Analysis of Law; Translated by Deborah Shannon, Law and Philosophy Library, vol 84, Springer, 2009.
      15. Mill, J. S.; Utilitarianism (R. Crisp, Ed.); New York, NY: Oxford University Press, 1998.
      16. Posner, R. A.; ‘Utilitarianism, Economics and Legal theory’; the Journal of Legal Studies, 8 (1), 1979.
      17. --------; ‘Let us never blame a contract breaker’; Michigan Law Review, 1349-1363, 2009.
      18. Schwabe, T.; Transaction cost economics in supply chain management (Bachelor's thesis, University of Twente), 2013.
      19. Timmermann, J.; (Ed.). Kant's' Groundwork of the Metaphysics of Morals': A Critical Guide; Cambridge University Press, 2009. 
      20. Wonnell, C. T.; ‘Efficiency and Conservatism’; Nebraska Law Review, 80(4), 2, 2001.
      21. Malinowski, B.; Crime and custom in savage society; Transaction Publishers, 2013.