قاعدة احترام، تکلیف یا مسئولیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق دانشگاه قم

چکیده

نهادهای ضمان و مسئولیت مدنی محصول فرایندی هستند که از مرحله‌های گوناگونی (وجود حق، پدیدساختن تکلیف و نقض تکلیف)  تشکیل می‌شود. قاعده‌های حقوقی و فقهی که در حوزه این نهادها نقشی بر عهده دارند، در یکی از این مرحله‌ها نقش خود را ایفا می‌کنند؛ براساس این‌که در چه مرحله‌ای اثرگذار باشند ماهیت و کارکرد آن‌ها متفاوت خواهد بود و فقط تأثیر در مرحله سوم به معنای دخالت مستقیم در مسئولیت مدنی است. یکی از قاعده‌های فقهی و حقوقی که در فرایند ضمان و مسئولیت مدنی نقش مهمی دارد، قاعده «احترام» است؛  در حالی که نسبت به اصل دخالت  آن در این فرایند اتفاق‌نظر وجود دارد، نوع و ماهیت آن مورد اختلاف است: آیا این قاعده به تنهایی شرط کافی برای اثبات مسئولیت مدنی و ضمان است یا فقط شرط لازم را فراهم می‌کند؟ برخی آن را به تنهایی از موجبات ضمان و مسئولیت مدنی می‌دانند و برخی دیگر نقش آن را فقط جعل یک تکلیف عمومی می‌پندارند که به تنهایی نمی‌تواند باعث ضمان و مسئولیت مدنی شود. در نوشتار پیش‌رو از نظریه تکلیف‌انگاری این قاعده جانب‌داری شده است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1.  

    1. ابن‌ابی‌جمهور، محمد؛ عوالی اللئالی؛ ج2، قم: دار سیدالشهداء7 للنشر، 1405ق.
    2. ابن‌شعبه حرانی، محمد؛ تحف العقول؛ قم: جامعه مدرسین، 1363.
    3. ابن‌عباد، صاحب؛ المحیط فی الغه؛ بیروت: عالم الکتاب، 1414ق.
    4. اراکی، محمدعلی؛ کتاب البیع؛ قم: مؤسسه در راه حق، 1415ق.
    5. اصفهانی، راغب؛ مفردات الفاظ القرآن؛ بیروت: دارالعلم، 1412ق.
    6. انصاری‌قمی، محمدرضا؛ العقد النضید (تقریراّ لابحاث المسجد الاعظم)؛ ج1 و2، قم: دارالتفسیر، 1387.
    7. ایروانی، میرزا علی؛ حاشیه مکاسب؛ ج1و2، قم: صبح الصادق، 1416ق.
    8. آخوند خراسانی، محمدکاظم؛ حاشیه مکاسب؛ تهران: وزارت ارشاد اسلامی، 1406ق.
    9. بجنوردی، سیدمحمدحسن؛ القواعد الفقهیه؛ ج2، قم: انتشارات دلیل ما، 1413ق.
    10. بحرالعلوم، محمد؛ بلغة الفقیه؛ ج2، تهران: منشورات مکتبه الصادق7، 1403ق.
    11. بحرانی، یوسف؛ الحدائق الناضره؛ ج19، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1405ق.
    12. تبریزی، میرزاجواد؛ درس خارج فقه؛ قم: دست‌نویس، [بی‌تا].
    13. حائری‌طباطبایی، سیدعلی؛ ریاض المسائل؛ ج14، قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1418ق.
    14. حرّ عاملی، محمدبن‌حسن؛ وسائل الشیعه؛ ج3، 9 و12، قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1409ق.
    15. ــــــــ؛ هدایة الامه الی احکام الائمه؛ مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه، 1412ق.
    16. حسینی‌حائری، سیدکاظم؛ فقه العقود؛ ج2، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1423ق.
    17. حسینی‌مراغی، سیدمیرعبدالفتاح؛ العناوین؛ ج2،1، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1425ق.
    18. حکیمیان، علی‌محمد؛ «قاعده احترام مبنای مسئولیت مدنی مسلمانان نسبت به یکدیگر»؛ مجله حقوق اسلامی، س9، ش33، 1391.
    19. خلخالی، سیدمحمدمهدی؛ فقه الشیعه (کتاب الاجاره)؛ تهران: انتشارات منبر، 1427ق.
    20. روحانی، سیدصادق؛ فقه الصادق؛ قم: دارالکتاب، 1412ق.
    21. سبزواری، سیدعبدالاعلی؛ مهذب الاحکام؛ قم: مؤسسه المنار، 1413ق.
    22. شفیعی، محمدحسن؛ «موضوع احترام در فقه»؛ فصلنامه فقه اهل بیت:، س9، ش33، 1382.
    23. شهیدثانی، زین‌الدین عاملی؛ مسالک الافهام؛ قم: مؤسسه المعارف الاسلامه، 1413ق.
    24. شیخ‌انصاری، مرتضی؛ کتاب المکاسب؛ ج3، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1424ق.
    25. شیخ‌صدوق، محمد؛ کمال الدین؛ تهران: الاسلامیه، 1395ق.
    26. ـــــــــ؛ من لایحضره الفقیه؛ ج4، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1363.
    27. شیخ‌طوسی، محمد؛ الخلاف؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
    28. صدر، سیدمحمد؛ ماوراء الفقه؛ بیروت: دارالاضواء، 1420ق.
    29. طباطبایی‌حائری، سیدعلی؛ ریاض المسائل؛ قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1418ق.
    30. طبرسی، احمد؛ الاحتجاج؛ ج2، مشهد: نشر مرتضی، 1403ق.
    31. علامه حلی، حسن؛ تحریر الاحکام؛ قم: مؤسسه الامام الصادق7، 1420ق.
    32. ــــــــ؛ تذکرة الفقهاء؛ قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1388ق.
    33. علامه مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ ج73، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
    34. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد؛ کتاب العین؛ قم: هجرت، 1410ق.
    35. فیض‌کاشانی؛ الوافی؛ اصفهان: کتابخانه امام امیر المؤمنین7، 1406ق.
    36. کاشانی، ملاحبیب‌الله شریف؛ تسهیل المسالک الی المدارک: قم: انتشارات اسلامیه، 1404ق.
    37. کلینی، محمدبن‌یعقوب؛ الکافی؛ ج7، تهران: دارالکتب الاسلامی، 1362.
    38. کوه‌کمری، سیدمحمد؛ کتاب البیع؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
    39. مامقانی، محمدحسن؛ غایة الآمال؛ قم: مجمع الذخائر الاسلامیه، 1316.
    40. مجلسی، محمدتقی؛ روضة المتقین؛ قم: کوشانپور، 1406ق.
    41. محقق‌اصفهانی؛ حاشیه کتاب المکاسب؛ ج1 و 2، قم: پایه دانش، 1425ق.
    42. ــــــــ؛ کتاب الاجاره؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1409ق.
    43. محقق‌داماد، سیدمصطفی؛ قواعد فقه (بخش مدنی 2)؛ تهران: سمت، 1374.
    44. محقق‌کرکی؛ جامع المقاصد؛ قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1414ق.
    45. محقق‌نائینی؛ منیة الطالب فی شرح المکاسب؛ ج1، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1424ق.
    46. مروّج‌جزایری، سیدمحمد؛ هدی الطالب فی شرح المکاسب؛ قم: مؤسسه دار الکتاب، 1416ق.
    47. مصطفوی، سیدمحمدکاظم؛ القواعد؛ قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1417ق.
    48. مکارم‌شیرازی، ناصر؛ القواعد الفقهیه؛ قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین7، 1411ق.
    49. ــــــــ؛ انوار الفقاهه؛ قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین7، 1425ق.
    50. ملاصالح مازندرانی؛ شرح الکافی؛ تهران: المکتبه الاسلامیه، 1382.
    51. موسوی‌خمینی، سیدروح‌الله؛ فقه استدلالی؛ تقریر: سیدحسن طاهری‌خرم‌آبادی؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1418ق.
    52. موسوی‌خمینی، سیدروح‌الله؛ کتاب البیع؛ ج1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1385.
    53. ــــــــ؛ کتاب البیع؛ ج1، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1366.
    54. موسوی‌خویی، سیدابوالقاسم؛ المستند فی شرح العروه الوثقی؛ [بی‌جا]: [بی‌نا]، 1413ق.
    55. ـــــــــ؛ مصباح الفقاهه؛ ج2و3، قم: سیدالشهداء7، 1382.
    56. موسوی‌قزوینی، سیدعلی؛ رساله قاعده مایضمن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1419ق.
    57. ـــــــــ؛ ینابیع الاحکام؛ ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1424ق.
    58. مؤمن، محمد؛ «التشریح فی التعلیم الطبّی»؛ مجله فقه اهل بیت:، ش1، 1374.
    59. نجفی، محمدحسن؛ جواهر الکلام؛ ج4  و 21، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، [بی‌تا].
    60. نوری، حسین؛ مستدرک الوسائل؛ ج1، قم: مؤسسة آل‌البیت:، 1408ق.
    61. هاشمی‌شاهرودی، سیدمحمود؛ فرهنگ فقه: قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، 1387.
    62. همدانی، آقارضا؛ حاشیه کتاب المکاسب؛ قم: محمدرضا انصاری‌قمی، 1420ق.

     

     

حقوق اسلامی
دوره 15، شماره 56
فروردین 1397
صفحه 7-25

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار