امکان فروش مبیع سلف پیش از سررسید از دیدگاه فقهای شیعه و اهل تسنّن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد دانشگاه تهران

چکیده

فقهای امامیه حکم فروش مبیع سلف قبل از سررسید را با حکم فروش آن پس از سررسید متفاوت می دانند و فروش آن را قبل از سررسید ممنوع می دانند. فقهای اهل تسنّن نیز به شیوه ی متفاوتی به این مسأله پرداخته اند بدین صورت که اکثریت ایشان حکم فروش مبیع سلف قبل از «قبض» را با حکم فروش آن پس از قبض متفاوت می دانند و فروش آن را قبل از قبض ممنوع می دانند. این اختلاف در «مبدأ» وضع حکم ما بین فقه امامیه و فقه اهل تسنّن باعث ایجاد تردیدهای فراوان و ایجاد مانع، در عرصه ی عمل، برای ابزارسازی اوراق سلف (خصوصاً اوراق سلف نفتی) و ایجاد بازار ثانویه ای پویا برای این اوراق گردیده است بطوری که این ابهامات در مصوبات کمیته ی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار نیز منعکس گردیده است. 
در این تحقیق با بررسی نظر فقهای شیعه و اهل تسنّن، به این نتیجه دست یافته ایم که برایند آراء فقهای شیعه و اهل تسنّن این است که امکان فروش مبیع سلف قبل از سررسید وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها


  1.  

    1. ابن‌تیمیه، احمد؛ الفتاوى الکبرى لابن تیمیه؛ ج5، چ1، بیروت: نشر دار الکتب العلمیه، 1408ق.
    2. ـــــــــ؛ مجموع الفتاوی؛ ج29، مدینه: نشر مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، 1415ق (الف).
    3. ـــــــــ؛ مجموع الفتاوی؛ ج30، مدینه: نشر مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، 1415ق (ب).
    4. ابن‌حزم، ابی‌محمد؛ المحلی بالآثار؛ ج7، بیروت: نشر دار الفکر، [بی‌تا].
    5. ابن‌قدامه مقدسی، عبدالله‌بن‌احمد؛ المغنی؛ ج6، ریاض: نشر دار عالم الکتب، 1417ق.
    6. ابن‌قیّم، ابی‌عبدالله محمد؛ تهذیب السنن؛ ج5، چ1، ریاض: نشر مکتبة المعارف، 1428ق.
    7. اردبیلى، احمدبن‌محمد؛ مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان؛ ج8، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1403ق.
    8. انصاری، زکریا؛ أسنى المطالب فی شرح روض الطالب؛ ج2، [بی‌جا]: نشر دار الکتاب الإسلامی، [بی‌تا].
    9. آل‌سیف، عبدالله‌بن‌مبارک؛ «بیع المسلم فیه پیش قبضه»؛ 1435ق. http://www.alukah.net/sharia/0/68528.
    10. بابرتی، أکمل‌الدین؛ العنایة شرح الهدایة؛ ج6، [بی‌جا]: نشر دارالفکر، [بی‌تا]، http://shamela.ws/browse.php/book-9403#page-3013.
    11. باجی، ابوالولید سلیمان‌بن‌خلف؛ المنتقى شرح الموطإ؛ ج5، چ1، قاهره: نشر مطبعة السعادة، 1332ق.
    12. بحرانی، حسین‌بن‌محمد؛ سداد العباد و رشاد العباد‌؛ چ1، قم: نشر کتاب‌فروشی محلاتی، 1421ق.
    13. بحرانى، آل‌عصفور، یوسف‌بن‌احمد‌بن‌ابراهیم‌؛ الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة‌؛ ج20، چ1، قم: نشر دفتر انتشارات اسلامى، 1405ق.
    14. بهوتی، منصوربن‌یونس؛ کشاف القناع عن متن الإقناع؛ ج3، بیروت: نشر عالم الکتب، 1403ق.
    15. تبریزی، جوادبن‌علی؛ المسائل المنتخبة؛ چ5، قم: نشر دار الصدیقة الشهیده3، 1427ق.
    16. جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر؛ الفارق: دایره المعارف عمومی حقوق؛ ج3، چ1، تهران: نشر کتابخانه گنج دانش، 1386.
    17. ـــــــــ؛ الفارق: دایره المعارف عمومی حقوق؛ ج2، چ2، تهران: نشر کتابخانه گنج دانش، 1388.
    18. حائری‌طباطبایی، سیدعلى‌بن‌محمد‌؛ ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل (ط- القدیمة)؛ ج1، چ1، قم: مؤسسه آل‌البیت:، [بی‌تا].
    19. ـــــــــ؛ ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل (ط- الحدیثة)؛ ج9، چ1، قم: مؤسسه آل‌البیت:‌، 1418ق.
    20. حرّ عاملی، محمدبن‌حسن؛ تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة‌؛ ج18، قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1409ق.
    21. حسینی‌شیرازى، سیدصادق؛ التعلیقات على شرائع الإسلام؛ ج1، چ6، قم: انتشارات استقلال، 1425ق.
    22. حلبى، ابن‌زهره حمزه‌بن‌على حسینى؛ غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع‌؛ چ1، قم: نشر مؤسسه امام صادق7‌، 1417ق.
    23. حلّى، مقدادبن‌عبدالله سیورى؛ التنقیح الرائع لمختصر الشرائع؛ ج2، چ1، قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى‌نجفى;، 1404ق.
    24. خرشی، محمدبن‌عبدالله؛ شرح الخرشی على مختصر سیدی خلیل و بهامشه حاشیة العدوی؛ ج5، بیروت: نشر دار الفکر للطباعة، [بی‌تا].
    25. دسوقی‌مالکی، محمدبن‌احمد‌بن‌عرفه؛ حاشیة الدسوقی على الشرح الکبیر؛ ج3، [بی‌جا]: نشر دارالفکر، [بی‌تا].
    26. روحانی، سیدصادق؛ منهاج الصالحین (للروحانی)؛ ج2، [بی‌جا]: [بی‌نا]، [بی‌تا].
    27. روحانی، سیدمحمد؛ المسائل المنتخبه؛ چ1، کویت: نشر شرکة مکتبة الألفین، 1417ق.
    28. زیلعی، فخرالدین؛ تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق وحاشیة الشِّلْبِیِّ؛ ج4، چ1، قاهره: المطبعة الکبرى الأمیریة، 1314ق.
    29. سالوس، أ.د. علی احمد؛ موسوعه القضایا الفقهیه المعاصره و الاقتصاد الأسلام؛ چ7، قطر: نشر مشترک مکتبه دار القرآن مصر و دارالثقافه قطر، [بی‌تا].
    30. سبزوارى، سیدعبدالأعلى؛ مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام (للسبزواری)؛ ج18، چ4، قم: نشر مؤسسه المنار، 1413ق.
    31. سیوطی، جلال‌الدین؛ أشباه و نظایر؛ چ1، بیروت: نشر دار الکتب العلمیه، 1403ق.
    32. سیستانى، سیدعلى؛ المسائل المنتخبة؛ چ9، قم: نشر دفتر حضرت آیت‌الله سیستانى، 1422ق.
    33. ــــــــ؛ منهاج الصالحین (للسیستانی)؛ ج2، چ5، قم: دفتر حضرت آیت‌الله سیستانى، 1417ق.
    34. شافعی، محمد‌بن‌ادریس؛ الام؛ ج3، بیروت: نشر دار المعرفته، 1410ق.
    35. طوسى، محمدبن‌على‌بن‌حمزه‌؛ الوسیلة إلى نیل الفضیلة؛ چ1، قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى‌نجفى;، 1408ق‌.
    36. عاملی، زین‌الدین‌بن‌علی‌بن‌احمد؛ فقه 1 (شرح لمعه دمشقیه شهید ثانی)؛ ترجمه: حمید مسجدسرائی؛ کاشان: نشر اندیشه‌های حقوقی، 1388.
    37. عاملى (شهید ثانی)، زین‌الدین‌بن‌على؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة؛محشی:‌ کلانتر؛ ج3، چ1، قم: نشر کتاب‌فروشی داوری، 1410ق.
    38. ـــــــــ؛ حاشیة شرائع الإسلام؛ چ1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1422ق.
    39. ـــــــــ؛ مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام‌؛ ج3، چ1، قم: نشر مؤسسة المعارف الإسلامیة‌، 1413ق.
    40. عاملى (محقق کرکی)، على‌بن‌حسین؛ جامع المقاصد فی شرح القواعد؛ ج4، چ2، قم: نشر مؤسسه آل‌البیت:‌، 1414ق.
    41. عاملى، سیدجواد‌بن‌محمد حسینى‌؛ مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة (ط- القدیمة)؛ ج4، چ1‌، بیروت: نشر دار إحیاء التراث العربی‌، [بی‌تا].
    42. عبدی‌پور فرد، ابراهیم و سیدمرتضی شهیدی؛ «ابعاد فقهی، حقوقی و مالی قراردادهای سلف در بورس»؛ پژوهشنامه حقوق اسلامی، ش41، 1394.
    43. علامه حلّی، حسن‌بن‌یوسف؛ تذکرة الفقها؛ ج11، قم: نشر مؤسسه آل‌البیت: لأحیاء التراث، 1420ق.
    44. فاضل آبی؛ کشف الرموز فی شرح مختصرالنافع؛ ج1، چ3، قم: نشر دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
    45. فراهانی‌فرد، سعید؛ «صکوک سلف؛ ابزاری مناسب برای تأمین مالی و پوشش ریسک»؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، ش33، 1388.
    46. قزوینی، محمدبن‌یزید؛ سنن ابن‌ماجه؛ ج2، [بی‌جا]: نشر دار احیاء کتب العربیه، [بی‌تا].
    47. قمى، سیدتقى طباطبایى؛ مبانی منهاج الصالحین؛ ج8، چ1، قم: منشورات قلم الشرق، 1426ق.
    48. کاسانی، علاءالدین؛ بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع؛ ج5، چ2، بیروت: نشر دار الکتب العلمیه، 1406ق.
    49. لاحم، اسامه‌بن‌حمودبن‌محمد؛ بیع الدین وتطبیقاته المعاصرة فی الفقه الإسلامی؛ ج1، ریاض: نشر دار المیمان للنشر و التوزیع، 1433ق.
    50. مجمع جهانی فقه اسلامی؛ تصمیم ش63 (7/1)؛ 1412ق. http://www.iifa-aifi.org/1845.html.
    51. ـــــــــ؛ تصمیم ش74 (8/5)، 1414ق. http://www.iifa-aifi.org/ 1960.html.
    52. ـــــــــ؛ مصوبه مورخ 22 ربیع الأول 1401ق؛ مکه: 1401ق. (yon.ir/Nqeya).
    53. محقق‌سبزوارى، محمدباقربن‌محمد مؤمن؛ کفایة الأحکام‌؛ ج1، چ1، قم: نشر دفتر انتشارات اسلامى، ‌1423ق.
    54. مرداوی، علاءالدین؛ الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف؛ ج4، چ2، بیروت: نشر دار إحیاء التراث العربی، [بی‌تا] (ب).
    55. ــــــــ؛ الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف؛ ج5، چ2، بیروت: نشر دار إحیاء التراث العربی، [بی‌تا] (الف).
    56. مواق، محمدبن‌یوسف؛ التاج والإکلیل لمختصر خلیل؛ ج6، چ1، [بی‌جا]: نشر دار الکتب العلمیة، 1416ق.
    57. موسویان، سیدعباس؛ «اوراق سلف، ابزاری برای تأمین مالی پروژه‌های بالادستی صنعت نفت»؛ فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، س10، ش39، 1389.
    58. موسویان، سیدعباس؛ بلال وثوق و علی فرهادیان‌آرانی؛ «شناخت و رتبه‌بندی ریسک‌های ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)»؛ نشریه اندیشه و مدیریت راهبردی، س7، ش1، 1392.
    59. موسوی‌خمینی، سیدروح‌الله؛ کتاب البیع؛ ج5، قم: نشر مطبوعاتی اسماعیلیان، [بی‌تا].
    60. موسوی‌خویى، سیدابوالقاسم؛ منهاج الصالحین (للخویی)؛ ج2، چ28، قم: نشر مدینة العلم، 1410ق.
    61. نجفی (کاشف‌الغطاء)، حسن‌بن‌جعفربن‌خضر؛ أنوار الفقاهة (کتاب البیع‌)؛ چ1، نجف: نشر مؤسسه کاشف‌الغطاء;‌، 1422ق.
    62. نجفی، محمدحسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام؛ ج24، چ7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.
    63. نووی، أبوزکریا محیی‌الدین یحیى‌بن‌شرف؛ المجموع شرح المهذب (مع تکملة السبکی والمطیعی)؛ [بی‌جا]: نشر دارالفکر، [بی‌تا].
    64. ــــــــ؛ روضة الطالبین و عمدة المفتین؛ ج3، چ3، بیروت، دمشق و عمان: نشر المکتب الاسلامی، 1412ق. قhttp://shamela.ws/browse.php/book-499#page-1321.
    65. وزارة الأوقاف و الشئون الإسلامیه الکویت؛ الموسوعه الفقهیه؛ ج18، چ2، کویت: نشر ذات السّلاسل، 1410ق.
    66. ــــــــ؛ الموسوعه الفقهیه؛ ج25، چ1، کویت: نشر دار الصفوه، 1412ق.