بررسی و نقد نظریه «تفکیک قصد و فعل» در استفاده از سلاح هسته‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

2 دکترای حقوق خصوصی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

سلاح هسته‌ای به‌عنوان نخستین مولود به‌کارگیری بشر از انرژی هسته‌ای کارایی بالایی در پایان‌دادن به جنگ و محافظت از حکومت و تمامیت سرزمینی ایفا می‌کند. در برابر می‌تواند به کشتار گسترده، انبوه و توده‌ای و اتلاف وسیع در ابعاد انسانی، حیوانی و محیطی بینجامد که پیامدهای خسارت‌بار آن در هر دو بُعد مکانی و زمانی، قابل گسترش است. چالش اخلاقی پیش‌گفته باعث شد تا از نخستین روزهای تولید این سلاح مسئله جواز تولید، انباشت و استفاده از آن در عرصه‌های گوناگون جنگ در دانش‌های اخلاق، حقوق و علوم امنیتی و استراتژیکی به بحث و نقد گذارده شود.
نظریه‌های تفکیکی با هدف توجیه چالش‌های اخلاقی ناشی از به‌کارگیری سلاح هسته‌ای و رفع نگرانی‌های بشردوستانه در دو دانش فقه و حقوق در جنگ مطرح شد. نظریه «تأثیر دوگانه» در دانش حقوق در جنگ عرضه شد که مبانی نظری آن را می‌توان در متن‌های حقوق اسلامی در قالب نظریه «تفکیک قصد و فعل در استفاده از سلاح‌ها و حمله‌های کشنده و تخریب‌کننده فراگیر» مشاهده کرد. بر مبنای این نظریه‌ها، جواز استفاده از سلاح هسته‌ای با استناد به فقدان قصد استفاده‌کننده نسبت به کشتار و تخریب گسترده توجیه می‌شود. ادبیات و مبانی یکسانی که در این‌دو نظریه مطرح شد، زمینه طرح ادله یکسانی را با هدف توجیه استفاده از سلاح هسته‌ای پدید آورده است. مقاله پیش‌رو می‌کوشد تا با تبیین مفاد، مبانی، اقتضائات و رویکردهای نظریه‌های تفکیکی، ادله و مبانی استدلالی و بینشی آن‌ها را نقد و بررسی کند.
 
 
 

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ابن‌ادریس حلی، محمدبن‌منصور؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی؛ چ2، قم: دفتر انشارات اسلامی، 1410ق.
  2. ابن‌حزم، ابومحمد علی‌بن‌احمد؛ المحلی؛ بیروت: دار الفکر، [بی‌تا].
  3. ابن‌عبدالبر، ابوعمر یوسف؛ التمهید؛ مغرب: وزارة عموم الاوقاف و الشؤون الاسلامیة، 1387ق.
  4. ابن‌قدامه، ابومحمد عبدالله‌بن‌احمد؛ المغنی؛ بیروت: دار الکتاب العربی، [بی‌تا].
  5. اصفهانی (فاضل هندی)، محمد‌بن‌حسن؛ کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
  6. بهوتی، منصور‌بن‌‌‌یونس؛ کشاف القناع؛ چ1، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1418ق.
  7. بیهقی، احمدبن‌حسین؛ السنن الکبری؛ بیروت: دار الفکر، [بی‌تا].
  8. جصاص، احمدبن‌علی؛ احکام القرآن؛ چ1، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1405ق.
  9. حسینی‌شیرازی، سیدمحمد؛ الفقه: کتاب الجهاد، الامر بالمعروف و النهی عن المنکر، قم: دارالقرآن الحکیم، [بی‌تا].
  10. حسینی‌مراغی، سیدمیرعبدالفتاح؛ العناوین الفقهیة؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
  11. حکمت‌نیا، محمود؛ «سلاح‌های کشتارجمعی و مبانی فقهی و حقوقی ممنوعیت استفاده از آن‌ها»؛ مجله حقوق اسلامی، س10، ش38، 1392.
  12. حلی (علامه)، حسن‌بن‌یوسف؛ تذکرة الفقهاء؛ چ1، قم: موسسه آل‌البیت:، 1414ق.
  13. ــــــــ؛ قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق (الف).
  14. ـــــــــ؛ مختلف الشیعة فی احکام الشریعة؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق (ب).
  15. ـــــــــ؛ منتهی المطلب فی تحقیق المذهب؛ چ1، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة، 1412ق.
  16. حلی (فخر المحققین)، محمدبن‌حسن؛ إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد؛ چ1، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق.
  17. خراسانی (آخوند)، محمدکاظم؛ کفایة الاصول؛ چ1، قم: موسسة آل‌البیت:، 1409ق.
  18. سرخسی، شمس‌الدین؛ المبسوط؛ بیروت: دار المعرفة، 1406ق.
  19. شافعی، ابوعبدالله محمدبن‌ادریس؛ الام؛ چ2، بیروت: دار الفکر، 1403ق.
  20. شربینی، محمدبن‎احمد؛ مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1377ق.
  21. شوکانی، محمدبن‌علی؛ نیل الاوطار من احادیث سید الاخیار شرح منتقی الاخبار؛ بیروت: دارالجیل، 1973م.
  22. صادقی‌تهرانی، محمد؛ اصول الإستنباط بین الکتاب و السنة؛ قم: انتشارات شکرانه، 1412ق.
  23. طباطبایی، سیدعلی؛ ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل؛ چ1، قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1418ق.
  24. طرابلسی، قاضی عبدالعزیز ابن‌براج؛ المهذب؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.
  25. طوسی، ابوجعفر محمدبن‌حسن؛ المبسوط فی فقه الامامیة؛ چ3، تهران: المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
  26. عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین‌بن‌علی؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة؛ چ1، قم: کتاب‌فروشی داوری، 1410ق.
  27. ـــــــــ؛ مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام؛ چ1، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1413ق.
  28. عینی، ابومحمد محمودبن‌احمد؛ عمدة القاری؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، [بی‌تا].
  29. فاضل‌لنکرانی، محمد؛ القواعد الفقهیة؛ [بی‌جا]، [بی‌نا]، [بی‌تا].
  30. فخر وجدانی، قدرت‌الله؛ الجواهر الفخریة فی شرح الروضة البهیة؛ چ2، قم: انتشارات سماء قلم، 1426ق.
  31. کاشف الغطاء، جعفر؛ القواعد الستة عشر؛ نجف: مؤسسه کاشف الغطاء، [بی‌تا].
  32. کلینی، ابوجعفر محمد‌بن‌یعقوب؛ الکافی؛ چ1، قم: دار الحدیث، 1429ق.
  33. مصطفوی، سیدمحمدکاظم؛ القواعد: مائة قاعدة فقهیة؛ چ4، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1421ق.
  34. موسوی بجنوردی، سیدحسن؛ القواعد الفقهیة؛ چ1، قم: نشر الهادی، 1419ق.
  35. موسوی‌خویی، سیدابوالقاسم؛ منهاج الصالحین؛ چ28، قم: نشر مدینة العلم، 1410ق.
  36. نجفی، محمدحسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام؛ چ7، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1404ق.
  37. نووی، ابی‌زکریا محیی‌الدین یحیی‌بن‌شرف؛ روضة الطالبین؛ تحقیق: عادل أحمد عبد الموجود و علی محمد معرض؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، [بی‌تا].
  38. ـــــــــ؛ شرح صحیح مسلم؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق.
  39. ـــــــــ؛ المجموع شرح المهذب؛ بیروت: دار الفکر، 1997م.
    1. Bellamy, Alex J.; "Supreme Emergencies and the Protection of Non Combatants in War"; 80 International Affairs 5; Oct. 2004.
    2. Walzer, Michael; Just and Unjust Wars: A Moral Argument with Historical Illustrations; Basic Books, 2006.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار