مفهوم و جایگاه عنف در حقوق کیفری ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه تهران

چکیده

مفهوم عنف در حقوق کیفری کمتر محل بحث حقوقدانان بوده است. نبود تعریفی روشن از عنف در قوانین کیفری از یک سو و وجود مفاهیمی چون اکراه و اجبار در کنار عنف از سوی دیگر، ابهاماتی را در خصوص ماهیت این مفهوم ایجاد کرده است. این مقاله در بخش تحلیل ماهیت عنف این مهم را به اثبات می­رساند که عنف موقعیتی است که در آن از بزه­دیده سلب اراده گردد یا اراده او غیر­آزادانه یا غیرآگاهانه باشد. درحقیقت فقدان اراده یا فقدان رضایت در بزه­دیده، عنصر اساسی عنف است.
واکاوی جایگاه عنف در سیاست کیفری ایران و تأثیرگذاری این امر بر تحقق جرم و میزان مجازات در مقاله پیش ­رو این مهم را به اثبات می­رساند که نظام حقوق کیفری ایران در برابر عنف دچار کاستی­هایی است که مهم­ترین آن، عدم تأثیرگذاری عنف بر تشدید مجازات در برخی جرایم است. رویکرد قانون­گذار در جرایمِ توأم با عنف، همواره مبتنی بر شدت مجازات نبوده و در بسیاری موارد در تعیین مجازات نقشی برای عنف قائل نشده است. این امر موجب شده است مجازات مرتکب در صورت تحقق و عدم تحقق عنف یکسان باشد که پذیرفتنی نیست؛ ازاین‌رو سیاست تقنینی فعلی در برابر عنف نیازمند بازنگری است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. آقایی­نیا، حسین؛ جرایم علیه اشخاص (شخصیت معنوی)؛ چ6، تهران: نشر میزان، 1392.
  2. الهام، غلامحسین و محسن برهانی؛ درآمدی برحقوق جزای عمومی، چ1، تهران: نشر میزان، 1394.
  3. ایمانی، عباس؛ فرهنگ اصطلاحات حقوق کیفری؛ چ2، تهران: انتشارات نامه هستی، 1386.
  4. بازگیر، یدالله؛ قانون مجازات اسلامی در آیینه آرای دیوان عالی کشور: حدود (جرایم خلاف اخلاق حسنه)؛ چ2، تهران: انتشارات بازگیر، 1382.
  5. توجهی، عبدالعلی و محمدهادی توکل‏پور؛ «وجوه تمایز زنا و تجاوز به عنف با تأکید بر شیوه اثبات»، پژوهش‏نامه حقوق اسلامی؛ ش34، 1390.
  6. جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ مبسوط در ترمینولوژی حقوق؛ چ1، تهران: انتشارات گنج دانش، 1378.
  7. دهخدا، علی‏اکبر؛ لغت‏نامه دهخدا؛ تهران: مؤسسه لغت‏نامه دهخدا، 1377.
  8. رزمجو، حسین؛ زنا و اعمال منافی­عفت در حقوق موضوعه و مذاهب اربعه؛ پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 1374.
  9. زراعت، عباس؛ جرایم علیه اشخاص؛ چ1، تهران: نشر جنگل، 1392.
  10. سلطانی­وش، اسماعیل؛ هتک حرمت مسکن در نظام کیفری ایران و فقه؛ پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته حقوق جزا و جرم شناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 1381.
  11. عمید، حسن؛ فرهنگ عمید؛ چ8، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1371.
  12. فتحی، حجت‏الله؛ شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی؛ چ1، تهران: مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، 1393.
  13. فرجیها، محمد و هاجر آذری؛ «حمایت کیفری از زنان قربانی تجاوز به عنف در حقوق ایران»، فصلنامه رفاه اجتماعی؛ ش40، 1390.
  14. قافی، حسین، سعید شریعتی؛ اصول فقه کاربردی؛ چ8، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392.
  15. مرکز تحقیقات فقهی قوه قضاییه؛ مجموعه آراء فقهی در امور کیفری؛ چ2، قم: معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه- مرکز تحقیقات فقهی، 1382.
  16. معصومی، حمید؛ عنف در جرایم جنسی در حقوق ایران و انگلستان؛ پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته حقوق جزا و جرم‏شناسی، دانشکده حقوق دانشگاه تهران پردیس قم، 1392.
  17. معین، محمد؛ فرهنگ فارسی؛ چ8، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1371.
  18. مکارم شیرازی، ناصر؛ استفتائات جدید؛ چ2، قم: انتشارات مدرسه امام علی ابن ابی‎طالب علیه السلام، 1427ق.
  19. میرمجیدی، سیده سپیده؛ رویکرد جنسیت محور به گفتمان تقنینی و قضایی نهادهای حقوق کیفری عمومی ایران؛ پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته حقوق کیفری و جرم‎شناسی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، 1390.
  20. میرمحمدصادقی، حسین؛ «مطالعه تطبیقی مفهوم عنف در جرایم جنسی»، ماهنامه دادرسی؛ ش76، 1388.
  21. نوربها، رضا؛ زمینه حقوق جزای عمومی؛ چ26، تهران: کتابخانه گنج دانش، 1388.
  22. یوسفی، محمد؛ سیاست جنایی اسلام در قبال تجاوز جنسی؛ رساله دکتری رشته حقوق جزا و جرم‎شناسی، دانشکده حقوق دانشگاه تهران پردیس قم، 1393.
  23. ابن‏منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ چ3، بیروت؛ دار الفکر للطباعهًْ و النشر و التوزیع، 1414ق.
  24. انصاری، مرتضی؛ المکاسب؛ چ3، قم: مؤسسه مطبوعاتی دار الکتاب، 1410ق.
  25. جوهری، اسماعیل بن حماد؛ الصحاح؛ چ1، بیروت؛ دار العلم للملایین، 1410ق.
  26. خمینی (امام)، سیدروح‎الله؛ تحریر الوسیلهًْ؛ چ8، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1420ق.
  27. خویی، سیدابوالقاسم؛ تکملهًْ المنهاج؛ چ28، قم: مدینة العلم، 1410ق.
  28. روحانی، سیدصادق؛ فقه الصادق؛ چ1، قم: دار الکتاب، 1412ق.
  29. سبحانی، جعفر؛ نظام القضاء و الشهادهًْ فی الشریعهًْ الاسلامیهًْ الغراء؛ چ1، قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1418ق.
  30. صاحب بن عباد، اسماعیل؛ المحیط فی اللغهًْ؛ چ1، بیروت: عالم الکتاب، 1414ق.
  31. صدر، سیدمحمدباقر؛ بحوث فی علم الاصول؛ چ1، بیروت: الدار الاسلامیه، 1417ق.
  32. صدوق، محمد بن علی؛ المقنع؛ چ1، قم: مؤسسه امام هادی علیه­السلام، 1415ق.
  33. طباطبایی، سیدمحمد؛ منهاج الصالحین؛ چ1، بیروت: دارالصفوهًْ، 1415ق.
  34. طریحی، فخرالدین؛ مجمع البحرین؛ چ3، تهران: انتشارات مرتضوی، 1416ق.
  35. عاملی، زین‎الدین بن علی (شهید ثانی)؛ الروضهًْ البهیهًْ فی شرح اللمعهًْ الدمشقیهًْ؛ چ1، قم: انتشارات داوری، 1410ق.
  36. عکبری، محمد بن نعمان (شیخ مفید)؛ المقنعهًْ؛ چ1، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
  37. فاضل لنکرانی، محمد؛ جامع المسائل؛ چ1، قم: انتشارات امیر قلم، 1425ق.
  38. فاضل لنکرانی، محمد؛ تفصیل الشریعهًْ فی شرح تحریر الوسیلهًْ؛ چ1، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام، 1422ق.
  39. قرشی، سیدعلی‏اکبر؛ قاموس قرآن؛ چ6، تهران: دار الکتب الاسلامیهًْ، 1412ق.
  40. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات قرآن الکریم؛ چ1، تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر، 1402ق.
  41. مظفر، محمدرضا؛ اصول الفقه؛ چ3، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1416ق.
  42. مکارم شیرازی، ناصر؛ انوار الفقاههًْ- کتاب الحدود و التعزیرات؛ چ1، قم: انتشارات مدرسه امام علی ابن ابی‏طالب علیه السلام، 1418ق.
  43. منتظری، حسینعلی؛ الاحکام الشرعیهًْ علی مذهب اهل البیت علیهم السلام؛ چ1، قم: نشر فکر، 1413ق.
  44. منتظری، حسینعلی؛ کتاب الحدود؛ چ1، قم: دار الفکر، 1400ق.
  45. موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم؛ فقه الحدود و التعزیرات؛ چ2، قم: مؤسسه نشر لجامعهًْ المفید، 1427ق.
  46. مؤمن، محمد؛ مبانی تحریرالوسیلهًْ؛ چ1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1422ق.
  47. نجفی، محمدحسن؛ جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ چ7، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1404ق.
  48. واسطی زبیدی، سیدمحمدمرتضی؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ چ1، بیروت: دار الفکر و الطباعهًْ، 1414ق.
حقوق اسلامی
دوره 14، شماره 53
شهریور 1396
صفحه 111-147

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار