به استناد اصول دوازدهم و سیزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، صلاحیت و حکومت قوانین مذهبی ادیان و مذاهب رسمی بر احوال شخصیه ایرانیان غیرشیعه، به عنوان استثنایی بر ماده ۶ قانون مدنی، در جایی که طرفین پیرو یک دین یا یک مذهب باشند، روشن است؛ اما قانون اساسی درباره قانون حاکم بر احوال شخصیه ایرانیان غیرشیعهای که پیرو ادیان و مذاهب متفاوت باشند، ساکت است؛ ولی ذیل ماده واحده مصوب مرداد ماه 1312 موسوم به «اجازه رعایت احوال شخصیه ایرانیان غیرشیعه» حکم آن را بیان کرده است. قدر مسلّم قلمرو شمول ماده واحده آنجاست که طرفین، هر دو، مسلمان یا هر دو غیرمسلمان باشند؛ اما نسبت به شمول آن به موردی که یک طرف مسلمان و طرف دیگر غیرمسلمان باشد، تردید وجود دارد؛ بهویژه اگر طرف مسلمان، شیعهمذهب باشد. اما پرسش و تردید مهمتر در مورد ماده واحده، به اصل راه حلهای پیشنهادی قانونگذار بر میگردد که اصولاً به چه دلیل و با چه منطقی در موارد پیشگفته قوانین مذهب شوهر، متوفا یا پدرخوانده و مادرخوانده، صلاحیتدار و حاکم اعلام شده است و این راه حلها تا چه مقدار با منطق حاکم بر قانونگذاری در جمهوری اسلامی ایران سازگار است؟ مقاله حاضر پس از اشارهای به پیشینه وضعیت احوال شخصیه اقلیتهای دینی و مذهبی، به بررسی پرسشهای فوق و چند پرسش فرعی دیگر و ضعفها و ابهام حقوق کنونی ایران پرداخته و با ارائه چند پیشنهاد اصلاحی به پایان میرسد.
طوسی، شیخ ابیجعفر محمد بن الحسن؛ الخلاف؛ ج۴، قم: انتشارات اسلامی دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1۴07ق.
عدالتنژاد، سعید؛ «حقوق اقلیتهای دینی در قوانین ایران»، حقوق اقلیتها، حقوق زن، کودک و چند جستار دیگر؛ گردآوری و تدوین محمد رئیسزاده و دیگران؛ تهران: نشر کتاب مرجع، 1389.
عصمتی، حمید و فرشته حسنزاده گرجی؛ حقوق ملت در قانون اساسی مشروطیت و جمهوری اسلامی ایران؛ تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1389.
عظیمی، محمدرضا؛ اقلیتها در حقوق بینالملل؛ تهران: پردیس دانش، 1392.
عمید، حسن؛ فرهنگ عمید؛ چ34، تهران: امیرکبیر، 1386.
دانش پژوه, مصطفی. (1396). تأملی «ایضاحیـ انتقادیـ اصلاحی» در اصول و مواد قانونی مربوط به احوال شخصیه اقلیتهای دینی و مذهبی در حقوق ایران. حقوق اسلامی, 14(53), 25-57.
MLA
مصطفی دانش پژوه. "تأملی «ایضاحیـ انتقادیـ اصلاحی» در اصول و مواد قانونی مربوط به احوال شخصیه اقلیتهای دینی و مذهبی در حقوق ایران". حقوق اسلامی, 14, 53, 1396, 25-57.
HARVARD
دانش پژوه, مصطفی. (1396). 'تأملی «ایضاحیـ انتقادیـ اصلاحی» در اصول و مواد قانونی مربوط به احوال شخصیه اقلیتهای دینی و مذهبی در حقوق ایران', حقوق اسلامی, 14(53), pp. 25-57.
VANCOUVER
دانش پژوه, مصطفی. تأملی «ایضاحیـ انتقادیـ اصلاحی» در اصول و مواد قانونی مربوط به احوال شخصیه اقلیتهای دینی و مذهبی در حقوق ایران. حقوق اسلامی, 1396; 14(53): 25-57.